نیلوفر منصوری
خبرنگار

هفدهمین نشست کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو برای ایران به یادماندنی شد، هرچند امسال ایران، پرونده ملی اختصاصی نداشت اما با 6 پرونده مشترک پا به مراکش گذاشت و چهار میراث ناملموس را به‌ صورت پرونده‌های چندملیتی با مشارکت کشورهای دیگر، به ثبت جهانی رساند. به این ترتیب شمار میراث ناملموس جهانی ایران در یونسکو به عدد 21 رسید. «شب یلدا» پرونده مشترک ایران و افغانستان، «مهارت ساختن و نواختن عود» با همکاری ایران و سوریه، «سوزن ‌دوزی ترکمن یا ترکمن ‌دوزی» با مشارکت ایران و ترکمنستان و پرونده «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به نام ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به عنوان تازه‌‌ترین میراث ناملموس جهانی ایران، به فهرست یونسکو اضافه شدند، اما دو پرونده دیگر «جشن مهرگان» و «هنر ساختن و نواختن رباب» که مشترک از سوی ایران و چند کشور دیگر به یونسکو معرفی شده بودند، نتواستند مهر تأیید یونسکو را دریافت کنند.
ثبت مجدد ورزش‌های باستانی این بار به نام جمهوری باکو
ایران، دارای قدمت تاریخی با پیشینه‌ کهن فرهنگی، آداب و رسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌‌ای است؛ هرکدام از این نمادها گوشه‌‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار ایران را نمایان می‌‌کند اما در این میان کشورهای تازه‌تأسیس که داعیه دار فرهنگ غنی هستند به میراث معنوی ایران چشم طمع دارند. از جمله این کشورها، کشور تازه‌تأسیس و استقلال یافته جمهوری باکو است که بیش از 30 سال از دوران حکومتش نمی‌گذرد. دولت باکو بسیاری از مفاخر و مواریث ایرانی را توانسته‌اند با دروغ پردازی‌های خود، به ثبت جهانی یونسکو برسانند؛ در تازه‌ترین تلاش، ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ پهلوانی را که ایران قبلاً آن را به ثبت جهانی رسانده بود  دوباره به ثبت رساند.
سوریه و ایران «عود» را در یونسکو نواختند
هجدهمین میراث ناملموس ایران «مهارت ساختن و نواختن عود» است که به‌طور مشترک به نام ایران و سوریه در یونسکو ثبت شد. ایران این پرونده را  سال ۱۳۹۷ به صورت ملی ثبت کرده بود، اما برای ثبت جهانی با مشارکت سوریه در پانزدهمین اجلاس کمیته میراث جهانی ناملموس، سال ۱۳۹۹ پرونده آن را به یونسکو ارائه کرده بود که ریفر شد. کارشناسان معتقد بودند  دلیل پذیرفته نشدن عود در آن سال، درنظر نگرفتن دیگر کشورهای عربی است که عود در آنجا رواج دارد. از دیگر دلایل آن هم گفته می‌شد که از روی پرونده کمانچه تدوین شده بود در هر صورت، پرونده آن سال ناموفق و اقدام اشتباهی بود. عود به عنوان پدرخوانده سازهای زهی عرب با منشأ ایرانی در نظر گرفته می‌شود و در خاورمیانه و همچنین بخش‌هایی از اروپا، آفریقا و آسیا حضور پررنگی دارد. عود‌، سازی است از جنس پوست و چوب که قدمت آن دست کم به ۱۵۰۰ سال قبل برمی گردد.
نوازندگان عود در استان‌های بوشهر، هرمزگان و خوزستان و خرمشهر از نظر آماری بیشتر از استان‌های دیگر است. استاد بهروزی، استاد کامکار، استاد نریمان، خانم نگار بوبان، سعید نایب محمدی، هوتن شرف بیانی ومجید ناظم‌پور از نوازندگان معروف این ساز هستند. عود در سوریه، ابتدا در دمشق وجود داشت و بعدها در شهرهای دیگر  گسترش یافت. فرید آی‌آترش، قادری دلال، عدنان فتح‌الله، خوان کراجولی، حسین سبسابی، الهام ابوسعود از نوازندگان مشهور بین‌المللی سوری هستند.
یلدا به صبح جهانی شدن رسید
امسال هفتمین سالگرد تهیه و تدوین و تنظیم پرونده شب یلدا از سوی ایران بود. از سال 1393 این پرونده همچنان در مسیر یونسکو رفت و آمد کرده بود ، هرچند زمان زیادی طول کشید اما سرانجام این پرونده به صورت مشترک با کشور افغانستان به یونسکو ارائه و به عنوان نوزدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت جهانی شد.
ثبت جهانی هنر سوزن دوزی ترکمن
بیستمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران که به صورت مشترک و پرونده چند ملیتی با کشور ترکمنستان به ثبت رسید، هنر سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن دوزی) است.
سوزن‌دوزی ، بهمن ‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس به نام استان گلستان ثبت شد. مردمان ترکمن به آن کشته، کوجمه و ایلمه می‌گویند. قدمت این هنر در منطقه ترکمن‌‌نشین کنونی به 8 هزار سال قبل برمی‌‌گردد. در غارهای کمربند و هوتو در نزدیکی بهشهر، سوزن‌دوزی‌های شاخک‌داری به دست آمده است که حکایت از دیرینگی این هنر در منطقه دارد. براساس آثار به‌جامانده، اوج این هنر در دوران افشاریه، زندیه و بویژه قاجاریه بوده است.
ثبت جهانی پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی
با ثبت پرونده «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به نام ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در یونسکو، شمار میراث ناملموس ایران در فهرست یونسکو به عدد ۲۱ رسید.
در دی ماه 1396 دانش و مهارت بومی تولید ابریشم، به عنوان میراث ناملموس ملی ثبت شد و اکنون در قالب پرونده چند ملیتی به رأی یونسکو گذاشته شد، هر چند ریشه نوغانداری و تولید ابریشم دستباف به کشور چین برمی‌گردد اما در گذشته به عنوان یک صنایع دستی پایه‌ای و پراهمیت در سطح استان گلستان رواج داشت و روزگاری در اقتصاد خانواده و منطقه سهم بسزایی داشت، اما در چند سال اخیر  کاملاً از رونق افتاده است.
ناکامی «جشن مهرگان» و «رُباب» در یونسکو!
دو پرونده دیگر جشن مهرگان و رباب در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی میراث ‌فرهنگی ناملموس به ثبت جهانی نرسیدند و هر دو ریفر شدند. به گفته کارشناسان عدم ثبت  جشن مهرگان به دلیل ابهام‌هایی است که وجود داشته و گفته می‌شود این جشن در تاجیکستان مفصل‌تر از ایران برگزار می‌شود، هرچند این پرونده در سال ۱۴۰۰ اصلاح و یک بار دیگر به یونسکو فرستاده شده بود اما باز هم این پیشنهاد ریفر شد.
اما پرونده دیگر ایران که در این دوره از اجلاس یونسکو رد شد، «هنر ساختن و نواختن رُباب» بود که حدود 4 سال پیش در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده بود. این پرونده امسال به صورت مشترک از سوی ایران، ازبکستان و تاجیکستان در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث‌ فرهنگی ناملموس به بررسی گذاشته شد، ‌اما آن هم به پیشنهاد کارشناس یونسکو، ریفر شد.
ایران تا پیش از این، ۱۷ میراث ناملموس را در یونسکو به صورت ملی یا چندملیتی ثبت کرده بود که با ثبت این چهار میراث، جمعاً 21 میراث معنوی و ناملموس را ثبت جهانی کرده است.

لیلا مرگن
خبرنگار

آمارهای ارائه شده توسط سازمان منابع طبیعی نشان می‌دهد در سال‌جاری 596 فقره حریق در عرصه‌های طبیعی ایران رخ داده است و این حادثه زمینه از بین رفتن بیش از 2هزار هکتار از این مناطق را فراهم کرده است. جدیدترین رخداد آتش‌سوزی در پاییز خشک امسال، در شهرستان رودبار گیلان به وقوع پیوست و اطفای آن بیش از چهار روز طول کشید. آنطور که سرهنگ رضا اکبری، فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری می‌گوید: اقدامات پیشگیرانه انجام شده در مقابله با حریق، باعث کاهش 92 درصدی سطح حریق در این منطقه شده است. حریق یکی از عواملی است که ادامه حیات جنگل‌ها و مراتع ایران را تهدید می‌کند. در این پاییز خشک، آتش‌سوزی بیش از هر عامل دیگری بلای جان جنگل‌ها شده و زمینه از بین رفتن تنوع‌زیستی کشور در عرصه‌های طبیعی را فراهم می‌کند. اعداد و ارقام مطرح شده در این زمینه هر سال متفاوت است. این ارقام سالانه از14 هزار تا 21 هزار هکتار متغیر است.
کاهش میزان آسیب ناشی از حریق
فرمانده یگان، سازمان منابع طبیعی را تنها فصل‌الخطاب ارائه آمار معرفی می‌کند و بر این باور است که بجز این مجموعه، هیچ‌کس حق ارائه آمار ندارد.
البته او آمارهای ضد و نقیض مطرح شده درباره سطحی را که ناشی از آتش‌سوزی آسیب می‌بیند به کلی رد کرده و می‌گوید: در هشت ماه ابتدای امسال از جهت مساحت آسیب‌دیده از آتش‌سوزی 92 درصد نسبت به سال قبل کاهش داریم و از جهت فقره حریق، شاهد کاهش 63درصدی هستیم. در سال 1400 نسبت به سال 99 نیز 46درصد کاهش سطح آسیب‌دیده از حریق داشتیم. اکبری، مساحت سوخته عرصه‌های طبیعی در سال‌جاری را 2هزار و 79 هکتار اعلام می‌کند که این سطح در 596 فقره وقوع حریق، آسیب دیده است. به گفته او، کاهش میزان خسارات ناشی از آتش‌سوزی در تاریخ منابع‌طبیعی کشور بی‌سابقه است، البته این موفقیت دلایل مختلفی دارد که یکی از مهم‌‌ترین آنها تقویت اطفای حریق هوایی است.
اکبری می‌گوید: ما سال قبل سامانه پیش‌بینی حریق را ایجاد کردیم و به کمک سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، حریق‌های 24 ساعت آینده را با ضریب احتمال وقوع بالا، متوسط و پایین به یگان حفاظت استان‌ها اعلام می‌کنیم. به همین خاطر نیروها عموماً در منطقه حضور دارند و حتی اگر حریقی ایجاد شد، اجازه گسترش نمی‌دهند.
صعب‌العبور بودن منطقه و بادهای گرم عامل طولانی شدن اطفای حریق
فرمانده یگان حفاظت، دلیل طولانی شدن عملیات اطفای حریق جنگل‌های رودبار گیلان را شرایط توپوگرافی منطقه و صعب‌العبور بودن می‌داند و می‌گوید: حتی یک گروه کوهنورد همیار طبیعت را به منطقه اعزام کردیم که با توجه به شیب زیاد منطقه رستم‌آباد، کوهنوردها هم نتوانستند عملیات زمینی اطفای حریق را انجام دهند.
او با اشاره به اعزام دو بالگرد به منطقه، می‌گوید: در حریق گیلان چهار نوبت اطفای کامل حریق را انجام دادیم اما از آن جهت که وزش باد با سرعت بالا را در منطقه داشتیم، مجدداً درختان شعله‌ور می‌شدند.
به گفته اکبری از آنجا که بیشتر در شب وزش باد گرم رخ می‌داد، امکان پرواز بالگردها وجود نداشت و نیروهای اطفا ناگزیر بودند منتظر روشن شدن هوا بمانند تا از ظرفیت اطفای حریق هوایی استفاده کنند. او با اشاره به نقش درختان شکسته و افتاده در تداوم حریق، ادامه می‌دهد: این درختان خشک مثل زغال عمل می‌کنند و در واقع بعد از اطفا مثل آتش زیر خاکستر هستند. یعنی به محض اینکه وزش بادی داشته باشیم، مجدداً شعله‌ور می‌شوند. اکبری لاشبرگ‌های خشک کف جنگل به ارتفاع 10 تا 15 سانتیمتر را هم عامل دیگری برای دشوار شدن اطفای حریق بعد از وزش بادهای گرم معرفی می‌کند و می‌گوید: از آنجا که در روزهای اخیر در منطقه رستم‌آباد بارندگی نداشتیم و دما بالا و رطوبت منطقه پایین بود، جنگل‌های این شهرستان پتانسیل بالایی برای حریق پیدا کرده بود.
فرمانده یگان حفاظت، فرضیه عمدی بودن حریق‌های منطقه گیلان را دور از ذهن نمی‌داند و می‌گوید: از ابتدای آذرماه در استان گیلان 14 فقره حریق داشتیم که چهار فقره در رودبار، یک فقره در رضوانشهر، دو فقره در تالش، رودسر یک فقره، آستارا دو فقره، ماسال دو فقره، سیاهکل یک فقره و املش یک فقره بوده است. در برخی از این مناطق، حریق ظرف یک تا دو ساعت اولیه توسط عملیات زمینی و نیروهای حفاظتی منابع طبیعی اطفا شد و تنها جایی که اطفای حریق چند روز طول کشید، رودبار بود. در املش هم عملیات کمی بیشتر از 24 ساعت به طول انجامید.
بررسی فرضیه عمدی بودن حریق‌
این مقام مسئول می‌گوید: میزان حریق‌های آذرماه امسال جنگل‌های گیلان نسبت به گذشته افزایش داشته است. به همین خاطر بحث عمدی‌بودن حریق را هم به‌عنوان یک فرضیه از طریق نیروهای امنیتی و دستگاه‌های اطلاعاتی پیگیری می‌کنیم. البته حریق‌های با عامل انسانی (گردشگران) و سهوی هم می‌تواند عامل آتش‌سوزی منطقه باشد. او اضافه می‌کند: از آنجا که صاعقه و رعد و برقی در منطقه نداشتیم، قاعدتاً عامل انسانی باید فضا را برای حریق گسترده عمدی یا غیرعمدی ایجاد کرده باشد.
استفاده از هواپیما در عملیات اطفای عرصه‌های طبیعی
عملیات اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی ایران عموماً به دلیل کمبود تجهیزات و نبود یگان هوایی اطفا به طول می‌انجامد. سال گذشته وقتی ایران برای اطفای حریق، هواپیما به ترکیه اعزام کرد، بسیاری از فعالان محیط زیست به سازمان منابع‌طبیعی خرده گرفتند که چرا از این امکانات در ایران استفاده نمی‌شود؟
فرمانده یگان حفاظت در پاسخ می‌گوید: ما 30 فروند بالگرد و دو فروند هواپیمای ایلوشین داریم. بالگردهای ما 4هزار لیتر آب را در بسکت خود حمل می‌کنند و هواپیمای ایلوشین تقریباً 40 هزار لیتر آب حمل می‌کند.
به گفته او، هواپیمای ایلوشین غول‌پیکر بوده و برای مشارکت در عملیات اطفا نیاز به شرایط توپوگرافی خاص دارد. این هواپیما باید بتواند بعد از تخلیه آب و انجام عملیات اطفا، بدون وجود مانع مثل صخره و کوه، اوج بگیرد. بنابراین در مکان‌هایی که کوه وجود دارد، امکان استفاده از هواپیما نیست. جنگل‌های ترکیه دارای ویژگی توپوگرافی مناسب بود برای همین هواپیمای ایلوشین و دو فروند بالگرد اعزام کردیم. وقتی هم در عرصه‌های کلیبر آذربایجان شرقی و بندر انزلی حریق رخ داد و امکان استفاده از هواپیما بود، ایلوشین اعزام کردیم.
کمبود تجهیزات نداریم
گزارش‌های رسیده به خبرنگار «ایران» حاکی از آن است که گروه کوهنوردی حاضر در منطقه، تجهیزات کافی در اختیار نداشته است اما اکبری می‌گوید: ما کمبود تجهیزات نداریم و یگان حفاظت استان، امکانات لازم را به منطقه برده بود. او اضافه می‌کند: گروه همیاران طبیعت ما آموزش دیده‌اند و به عنوان محافظ در عملیات اطفای حریق از وجود آنها استفاده می‌شود. برای این افراد لباس اطفای حریق و تجهیزات انفرادی تدارک دیده شده است. او تأکید می‌کند: طولانی شدن اطفای حریق ربطی به تجهیزات نداشت. ما تجهیزات را آماده کرده بودیم.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان گفت: فسیل‌های کشف شده در استان هفت میلیون سال قدمت دارند و مربوط به دوره پارینه سنگی است. عطا حسن‌پور در حاشیه مراسم رونمایی و افتتاح مرکز نگهداری فسیل‌های هفت میلیون ساله دره دیمه نورآباد در قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد گفت: این فسیل‌ها سال ۹۲ کشف شد و با کمک متخصصین زمین‌شناس کاوش کردند. این فسیل‌ها در فهرست آثار ملی ثبت شده است. فسیل‌ها شامل چندین گونه همچون اسب‌های سه انگشتی و چند گونه از غزال است که در نوع خود بی‌نظیر هستند. 
نمونه این فسیل‌ها قبلاً در منطقه مراغه قبل از انقلاب به‌دست آمده که البته از طریق کاوش باستان‌شناسی نبوده است. فرق نمونه کشف شده در لرستان این است که از طریق کاوش‌های علمی و لایه‌نگاری شده بوده است. تاریخ‌گذاری این فسیل از طریق آزمایشات شیمیایی به طور دقیق تخمین زده شده است.

معادن در مناطق چهارگانه، مجوز محیط زیست نمی‌گیرند
صدور مجوز از سوی پردیسان 
برای تفرج گسترده در آشوراده

ایرنا- علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اصلاحیه ماده ۲۴ قانون معادن با هدف تعیین تکلیف معادن آلاینده محیط زیست به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.
سلاجقه گفت: بر این اساس و مطابق اصلاحیه، هر معدنی که از لحاظ زیست محیطی آلاینده تشخیص داده شود سازمان حفاظت محیط زیست ورود کرده و تکالیف خود را انجام می‌دهد.
به گفته او تمام معادنی که در مناطق چهارگانه محیط زیست باشند هیچ گونه مجوز زیست محیطی دریافت نخواهند کرد، مگر اینکه معدن مربوطه راهبردی و مورد نیاز کشور باشد که این امر با گزارش ارزیابی محیط زیستی امکان دارد.
او به مصرف مازوت در کشور اشاره کرد و گفت: با توجه به ضرورت کاهش استفاده از سوخت کمکی و مازوت؛ این سوخت تا هفته گذشته نسبت به سال قبل ۲۹.۵ درصد کمتر وارد نیروگاه‌های کشور شده است.
سلاجقه همچنین با اشاره به صدور مجوز ارزیابی زیست محیطی آشوراده گفت: خوشبختانه ارزیابی زیست‌محیطی آشوراده در قالب «تفرج گسترده» - همان طور که سازمان به دنبال آن بود - تأیید شد. در شورای عالی شهرسازی کشور نیز تنها «تفرج گسترده» مصوب شد و به هیچ عنوان «تفرج متمرکز» در آن منطقه در دستور کار نیست. خوشبختانه هیچ مشکل خاصی نداریم و اقدامات لازم بخوبی در حال انجام است. تفرج متمرکز شامل آن دسته از تفرج‌هاست که نیاز به توسعه دارند مانند شنا، اسکی، اردو زدن، دوچرخه‌سواری و بازدید آثار فرهنگی اما تفرج گسترده شامل آن دسته از تفرج‌هاست که نیاز به توسعه ندارند مانند کوهنوردی یا به توسعه اندک نیاز دارند مانند ماهیگیری، اسب‌سواری و تماشای جانوران در طبیعت.

ایرنا- علی‌محمد طهماسبی، دبیر ستاد ملی ‌مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست گفت: یکی از سیاست‌های اصلی و اولویت‌های این ستاد در زمینه مقابله با گرد و غبار انجام عملیات کشاورزی حفاظتی در استان‌های مختلف کشور است. امسال حدود ۱۵ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های محیط زیست و کشاورزی حفاظتی در استان خراسان جنوبی اختصاص یافته است. هرچند اعتبار کشوری که امسال برای مقابله با پدیده گرد و غبار اختصاص یافته، بسیار کم بوده، اما با پیگیری‌هایی که انجام گرفت ۵۰ درصد آن تخصیص یافته است و علاوه بر اعتبار ملی باید در استان برای این منظور اعتباری اختصاص یابد. باید در حوزه منابع طبیعی به مدیریت چرای دام، قرق مراتع، پیشگیری و مدیریت اصلاحی توجه ویژه‌ای شود و با توجه به کمبود اعتبار در این خصوص باید به سوی عملیات پیشگیرانه و اصلاحی در این باره حرکت کنیم و این موضوع در کارگروه استانی در اولویت قرار گیرد.

 ایسنا- علی سالاروند، مدیرکل حفاظت محیط‌‌‌زیست لرستان این استان را خاستگاه گوزن زرد ایرانی دانست و گفت: در گذشته خاستگاه ییلاق و قشلاق گوزن‌های زرد ایرانی بین دز و کرخه خوزستان و لرستان بوده و به همین دلیل مجدداً این قابلیت برای استان تعریف شده است. در مرحله نخست، 4 گوزن زرد در این سایت مستقر شده و تعداد آنان را به ۱۲ رأس افزایش خواهیم داد. گوزن‌های زرد پس از تکثیر و پرورش، قابلیت رهاسازی در مناطق مختلف استان را دارند.

مهر- سید عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی با اشاره به اینکه مالیات در حوزه گردشگری یکسان‌سازی می‌شود، گفت: در شورای اقتصاد کشور نیز به دلیل کرونا معافیت‌های مالیاتی به مدت 2 سال تمدید شد. همچنین مالیات در حوزه گردشگری یکسان‌سازی می‌شود.

ایرنا- رامین جمشیدی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل از انتقال ۲۵ رأس از مرال (گوزن قرمز)های سایت فندقلوی نمین به سایر نقاط کشور برای رهاسازی در زیستگاه‌های مناطق حفاظت شده، خبر داد.

ایسنا- مهرداد سمیعی، رئیس انجمن هتلداران استان مرکزی خواستار اعمال معافیت‌های مالیاتی برای هتل‌های ۴ و ۵ ستاره شد
.
مهر- مهران زینلیان، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اصفهان گفت: همه واحدهای ریخته‌گری، با تسهیل‌گری‌های انجام شده و پیگیری دستگاه‌های مسئول تا کمتر از ۲ سال آینده از شهر اصفهان خارج می‌شوند.

ایسنا- دکتر علی اکبر کریمی، نماینده مردم اراک، خنداب و کمیجان در مجلس شورای اسلامی گفت: اکتشاف و بازگشایی غار روستای چهرقان نیازمند اعتبار است.
​​​​​​​
ایسنا- اکرم فرهادی، معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بوشهر گفت: هرچند با تأخیری ۲۰ ساله، اما اکنون باید ایستگاه پایش سلامت در عسلویه ایجاد شود چرا که این ایستگاه می‌توانست برای ارائه نتایج قوی‌تر و قابل بیان، داده‌های ارزشمندی در اختیار محققان بگذارد.