خندیدن به مرگ

احسان کرم‌ویسی
مترجم
کتاب «مغازه خودکشی» نوشته ژان تولی مورد توجه هنردوستان ایرانی قرار گرفته و 2 سال بعد از انتشارش به چاپ هفدهم رسیده. این روزها نمایشی بر اساس آن هم در حال اجراست که استقبال از آن نشان می‌دهد جذابیت‌هایش همچنان برای هنردوستان ایران فروکش نکرده است.

«مغازه خودکشی» در ژانر کمدی یا فانتزی سیاه نوشته شده که چندان در ایران شناخته‌شده نیست و آثار شاخصش زیاد به فارسی ترجمه نشده‌اند. از طرف دیگر مردم ما همیشه به کمدی علاقه داشته‌اند و این ژانر که در واقع کمدی توأم با غم است برای آنها تازگی دارد و همین مسأله عاملی برای استقبال ایرانی‌ها از این کتاب بوده است. البته شاید اینکه مردم داستان را با آنچه در اطراف‌شان یا درون خودشان می‌گذرد مقایسه می‌کنند هم در این مسأله تأثیرگذاشته باشد. «مغازه خودکشی» در فرانسه و سراسر اروپا اثر شناخته شده‌ای در ژانر خودش محسوب می‌شود؛ چرا که به مرگ و خودکشی از دیدگاهی طنازانه و در عین حال تلخ نظر می‌کند. در ادبیات ما مسائلی چون جفای یار، غم دوری، مرگ و غمی که امروز در جامعه وجود دارد همیشه بوده، اما اینکه با این غم شوخی شود برای خودم هم به‌عنوان مترجم تازگی داشت و باعث شد ترجمه‌اش را شروع کنم. «مغازه خودکشی» یک کمدی کلاسیک نیست و نمی‌گوید همه چیز سفید یا سیاه است؛ بلکه وقایع را خاکستری نشان می‌دهد.
شاید مخاطب ابتدا تصور کند خودکشی در این کتاب ستایش‌ شده است اما این‌طور نیست. کتاب از لذت‌بردن از زندگی حمایت می‌کند و می‌بینیم هرچه به پایان داستان نزدیک می‌شویم جو این مغازه هم عوض می‌شود. در کنار این، کتاب تلاش می‌کند پنبه روانشناسی‌های آبکی و بازاری را هم بزند و بگوید این‌طور نیست که با چندین راه‌حل کسی که دچار افسردگی است بسرعت خوب شود. افسردگی واقعیتی است که وجود دارد و نمی‌توانیم با راه حل‌های 40، 50 روزه‌ای که اکنون مرسوم شده انکارش کنیم.
عنوان کتاب هم در جلب توجه مخاطبان تأثیرگذار است. کلمه «مغازه» ریشه‌ای ترکی دارد و ما هم در فرهنگ‌مان از آن بسیار استفاده می‌کنیم. جایی است که همه چیز را تبدیل به کالا و قابل خرید و فروش می‌کند و در این داستان حتی مرگ و خودکشی هم در مغازه قابل خرید و فروش است. مغازه خودکشی به ما می‌گوید کنار غم، مرگ و پایان، زندگی وجود دارد. در واقع ژان تولی نویسنده کتاب نگاهی خیام‌گونه به قضیه دارد و همین توانسته مخاطب را
جذب کند.