مدرنیسم از سربالایی می‌آمد

پرویز براتی
روزنامه‌نگار
در گفتمان هنر معاصر ایران همواره فرامتن‌هایی وجود دارد که مانع داوری درست درباره جایگاه حقیقی افراد، سبک‌ها و جریان‌ها می‌شود. پی بردن به راز پرده نشینی اجباری خاندان هنرمند پِتگر بدون توجه به این فرامتن‌ها امکان پذیر نیست؛ پرده‌نشینی‌ای که هر چند نفی سوبژکتیو تفسیرهای منتقدان و روشنفکران به آن دامن زد، اما نظم گفتار قدرت در به وجود آمدن و حدوث آن نقشی جدی داشت.

از اوایل دهه ۳۰ شمسی، سه جریان موازی شامل «نگارگران»، «نقاشان مکتب کمال‌الملک» و «امپرسیونیست‌های مکتب روس» در عرصه تجسمی ایران فعالیت می‌کردند که اغلب با برچسب «نقاشی بازاری» به کنج فراموشی رانده شدند. در این بین «امپرسیونیسم روسی» در میان هنرمندان ایرانی‌الاصل ساکن روسیه و قفقاز رواج یافت که هنرمندانی از میان آنان همچون رسام ارژنگی، میر مصور و حبیب محمدی به ایران آمدند و در تبریز و بعدها در رشت و تهران کار کردند و به تعلیم روش‌های خود به شاگردان‌شان پرداختند. هنرمندان همین شاخه بودند که جوان‌ترهایی چون پتگرها و عباس کاتوزیان و دیگران را تحت تأثیر آموزه‌ها و تعلیمات خود قرار دادند. در بین این هنرمندان حرفه‌ای و پرکار که اغلب مدرنیسمِ رایجِ آن روزگار را - که به واقع از سربالایی می‌آمد- بر نمی‌تافتند؛ نقاشی‌های اجتماعی جعفر و علی‌اصغر پتگر، یکسره از معرض دید و داوری درست دور ماند و این جفایی است که در حق این دو نقاش شد.
نخستین آثار جعفر برادران اکبری (پتگر) بیشتر بازتاب‌دهنده طبیعت و محیط زندگی نقاش بود. سوژه آثارش در این دوره عموماً بازنمود آن قشر از مردم است که نقاش خود، از میان‌شان برخاسته و با آنان زیسته است؛ از جمله «پیرمرد مرغ‌فروش»، «رفوگر»، «قالی‌فروشان دوره‌گرد»، «مادر نقاش» و دیگر شخصیت‌های زندگی روزمره.موضوع بسیاری از آثار جعفر پتگر در این دوره بیانگر ته‎دستی مردم و به‌نمایش‌درآوردن کارگران و روستاییان ایرانی است. اما در برخی دیگر از آثار خود، ضمن حفظ عناصر فیگوراتیو، رنگ را تا حدودی از قیدوبند فرم کلاسیک می‌رهاند و سطح صاف و صیقل‌یافته را به انبوهی از قشر ضخیم رنگ می‌کشاند.
جعفر پتگر نامی بزرگ در تاریخ نقاشی ایران محسوب می‌شود، نه از بابت کشف‌های شگفت نقاشانه‌اش بلکه به خاطر استنادات او از زندگی واقعی مردم و صحنه‌های زندگی مردم فرو دست. آنچه نقاشی‌های جعفر - و نیز علی اصغر -پتگر را ماندگار می‌کند، آن نیروی بزرگ و توانایی عاشقانه نفوذ در چهره انسانی زندگی و دوست داشتن و تصویر هنرمندانه آن است.