ورود خانه‌های معاصر تهران به فهرست ساخت و سازهای غیر مجاز

حمیده امینی فرد
خبرنگار
عمارت تاریخی محله اقدسیه تهران که به‌نام خانه شهرداران معروف است، شاید جدید‌ترین اثر میراثی تهران باشد که بحث فروشش با واکنش‌های تند و تیز علاقه‌مندان مواجه می‌شود. خانه‌ای که در ابتدا به دوران قاجار و کمی بعدتر به دوران پهلوی منسوب شد، اما سرانجام مشخص کردند که ظاهراً از معماری‌های فاخر دوران معاصر است و معلوم نیست دقیقاً به کدام دوره تاریخی تعلق دارد. اگرچه «قانون خرید و فروش» حتی خانه‌های تاریخی را هم مجاز دانسته و تنها برای آن شرط حفظ و نگهداشت و البته بهره‌برداری متناسب پیش‌بینی کرده است، با این همه پیشوند «فروش» همچنان یکی از دغدغه‌های جدی میراثی محسوب می‌شود. آنها نمی‌توانند بپذیرند سرنوشت خانه‌های تاریخی پس از فروش، همانند قبل خواهد ماند! شورای شهر تهران، اما اخیراً به‌دنبال طرحی رفته که قرار است خانه‌های معاصر را هم به لیست خانه‌های تاریخی اضافه کند. با این حساب، کسی نمی‌تواند سن یک ملک را ملاک نگهداری و ارزشمندی آن قرار دهد. شهرداری براساس این طرح باید لایحه حفاظت از میراث معماری معاصر شهر تهران را به شورای شهر ارائه دهد، خانه وارطان تهران نمونه‌ای از همین خانه‌های قدیمی است که در سال 27، در مجله آرشیتکت معروف شد. سن خانه شاید به 80 سال هم نرسد، اما حالا به پاتوق هنری و فرهنگی بسیاری از اهالی کافه دوست تهران تبدیل شده که نمی‌خواهند نمای سیمانی اش را به سازه‌ای با ظاهری رومی و بی‌هویت بدهد! میراث فرهنگی بودجه و نیروی کافی برای نظارت و حفاظت از بناهای ارزشمند را ندارد. اگرچه قانون بار اصلی مسئولیت را بر عهده این نهاد گذاشته، اما ضعف‌ها و کم و کاستی‌ها موجب شده تا نگرانی‌ها برای حفظ خانه‌های با سابقه و خاطره انگیز هم بیشتر شود. سود بالای معاملات مسکن نوسازها، مالکان زیادی را وسوسه کرده تا با چشم پوشی بر تاریخ بخشی از این شهر، هویت قدیمی سازها را فدا کنند. برای همین به میانگین سن خانه‌های تهران که می‌رسید، شاید 20 سال همان عددی باشد که سن شهر را برای سال‌های آینده تعیین می‌کند. درحالی‌ که عمر مفید ساختمان‌ها در شهرهای اروپایی، یک قرن را رد می‌کند! این طرح البته نمی‌خواهد تنها به نفع شهر باشد، آن‌طور که زهرا‌نژاد بهرام، عضو شورای شهر به «ایران» می‌گوید: «تمام طرح تلاشش بر حفظ و نگهداری ساختمان‌هاست. نه بحث جلوگیری از فروش مطرح است و نه بحث واگذاری و مزایده، تنها قرار است هویت شهر بازآفرینی شود. اما چگونه؟ شهرداری تهران باید در این لایحه جزئیات آن را کاملاً مشخص کند.» در این طرح البته حقوق مالکانه نیز در نظر گرفته می‌شود. ‌نژاد بهرام تأکید می‌کند که می‌خواهیم با مالکان کنار بیاییم، البته برخی از این خانه‌ها در اختیار نهادها و مراکز دولتی است و باید با آنها نیز مذاکره کرد. اما مهم‌تر از همه شناسایی این خانه‌های تاریخی است. شهرداری ابتدا باید لیستی از این خانه‌ها را مشخص کند. به گفته او، روز یکشنبه یک فوریت این طرح در دستور کار شورا قرار می‌گیرد، فعلاً در صحن علنی اعلام وصول شده و باید منتظر ماند تا لایحه آن هم از سوی شهرداری آماده شود. نژاد بهرام می‌گوید: «منطقی است که سازمان میراث باید به این حوزه ورود کند، اما شهرداری همیشه با این سازمان همکاری نزدیکی داشته و حتی در برابر خانه‌های تاریخی که در مرکز شهر قرار دارد و اصرار بر ساخت وساز آنها وجود دارد، هم مقاومت کرده است.»
 نمونه آن هم خانه تاریخی «حسام لشگر» در نزدیکی بازار تهران که دو بار ثبت میراث فرهنگی شده و با وجود آنکه شهرداری از میراث فرهنگی استعلام گرفت و جلوی صدور مجوز آن ایستاد، اما مالکان اعتراض کردند و سرانجام هم با دریافت حکم دیوان، در رفت و آمد هستند تا جای این خانه تاریخی را شاید یک مجتمع تجاری بگیرد.
او می‌گوید که ما موظف هستیم در برابر همه تحولات شهر، حساسیت به خرج دهیم، هدف ما حفظ خانه‌های تاریخی است. ممکن است با خرید و فروش هم بتوان به این هدف رسید. مبنای کار شهرداری خرید و فروش خانه‌های تاریخی است، اگرچه در این مدت خانه‌هایی مثل هنرمندان، معماران و لرزاده را تملک کرده است.
نژاد بهرام درباره بودجه اجرای این لایحه هم می گوید: بستگی به جزئیات لایحه دارد. در بودجه شهرداری، بخشی به‌نام تملک قرار دارد که می‌تواند زیر مجموعه آن خرید خانه‌های تاریخی هم قرار بگیرد.