گردشگری روستایی در صدر گردشگری کرمان

محمد جهانشاهی
عضو انجمن بین‌المللی اکو توریسم
با مراجعه به وب‌سایت سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO)، جریان پویایی از تلفیق فرهنگ، اقتصاد، ارتباطات و جریان‌های نوآور مشاهده می‌شود. از لبخند مردمان رنگی آفریقا تا جدیدترین تکنولوژی‌های به‌کاررفته در خدمات هتلینگ و حمل‌ونقل. سازمان جهانی جهانگردی براساس سنجش و ارزیابی کلان شاخص‌های اقتصادی در سطح جهان، گردشگری را به‌عنوان محرک رشد اقتصادی، توسعه فراگیر و پایداری محیط زیست ترویج می‌کند و از جایگاه رهبری و پشتیبانی از این بخش در پیشبرد دانش و سیاست‌های گردشگری در سراسر جهان برخوردار است.
طی ده‌ها سال، جهانگردی رشد مداوم و عمیقی را در بخش‌های گوناگون تجربه کرده تا امروز که یکی از سریع‌ترین بخش‌های اقتصادی در جهان است. گردشگری مدرن از نزدیک با توسعه در ارتباط است و تعداد فزاینده‌ای از مقاصد جدید را در بر می‌گیرد؛ این پویایی، گردشگری را به محرک اصلی پیشرفت اجتماعی و اقتصادی تبدیل کرده است.
گردش مالی صنعت گردشگری اگر بیشتر نباشد، برابری می‌کند با حجم صادرات نفت، محصولات غذایی و نیز صنعت خودروسازی. گردشگری یکی از مهم‌ترین بازیگران تجارت بین‌المللی و در عین حال یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه است که این رشد باعث افزایش تنوع و رقابت بین مقصدهای جدید شده است.
عناصر پنج‌گانه گردشگری شامل حمل‌ونقل، غذا، اقامت، خدمات و جاذبه‌ها هر کدام به‌عنوان جزئی از یک کل و بخشی از سیستم حیاتی صنعت گردشگری، سهمی را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به فراگیر بودن دامنه فعالیت در این بخش که باعث تأثیرگذاری در بسیاری حوزه‌های دیگر می‌شود، عامل مهم و روزآمدی برای توسعه محسوب می‌شود. قرن بیست‌ویکم، سده بهره‌گیری از فرصت‌های تجاری ارزشمند در بخش‌های خدماتی بویژه گردشگری است. در حال حاضر گردشگری بیش از هر فعالیت دیگری در جهان، موجب حرکت سرمایه و انتقال پول در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی می‌شود. هزینه‌های گردشگری به‌مراتب سریع‌تر از تولید ناخالص ملی و صادرات جهانی کالا و خدمات رشد می‌کند؛ از این‌رو اکثر کشورهای جهان به گردشگری که مواد اولیه آن طبیعت زیبا و متنوع، آداب و رسوم، پیشینه تاریخی و فرهنگ است، به‌عنوان بهترین راه رسیدن به اهداف خویش می‌نگرند. در دنیای امروز که کشورهای در حال توسعه شکاف بین کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را به‌خوبی درک کرده‌اند، جنبش عظیمی در کشورهای در حال توسعه برای از بین بردن این شکاف اقتصادی به وجود آمده است. در این میان، گردشگری به‌عنوان فعالیتی خدماتی و بازرگانی، نقش بسزایی در توسعه شاخص‌های انسانی و اقتصادی کشورها بویژه در کشورهای در حال توسعه دارد؛ کشورهایی که با مشکلاتی همچون بیکاری، کمبود منابع ارزی و اقتصاد تک‌محصولی مواجه هستند. با توجه به‌کارکرد گردشگری و ماهیت و نوع نیازهای این صنعت برای توسعه و نیز تنوع و گستردگی محصولات و بازار گسترده‌ای که وجود دارد، گزینه مناسبی برای توسعه و فائق آمدن بر فقر موجود در بسیاری مناطق فاقد زیرساخت‌های صنعتی و نیز منابع طبیعی قابل استخراج است. تنوع‌بخشی به اقتصاد، توسعه زیرساخت‌ها، اشتغالزایی، حفاظت بهتر از محیط زیست، کمک به توسعه پایدار، افزایش تعامل انسان‌ها و فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر و در نتیجه کمک به صلح و تفاهم که از نتایج مهم گردشگری هستند، همگی حکایت از اهمیت این فعالیت دارد.
با توجه به آنچه گفته شد و با نگاه به جغرافیای متنوع استان پهناور، دیدنی و کهن کرمان که سرشار از منابع مورد نیاز برای تولید محصول و جاذبه گردشگری است، سؤال مهم همیشگی به ذهن‌مان خطور می‌کند که زمان توجه به این صنعت در استان ما کی فرا می‌رسد؟
خوشبختانه اگر در سال‌های گذشته شاهد اخبار ناگواری از جمله بلایای طبیعی و تخریب بافت تاریخی و بزهکاری و... بودیم، رفته‌رفته با ارتقای سطح آگاهی در بخش‌های مختلف جامعه و نیز برخی رویدادها ازجمله پیوستن بخش‌های مهمی از داشته‌های تاریخی و طبیعی استان به جمع مواریث جهانی و بازنشر نام کرمان در عرصه‌های ملی و بین‌المللی، شبه‌گفتمانی در لایه‌هایی از جامعه شکل گرفته تا امروز شاهد باشیم برخی شاخص‌ها بدون در نظر گرفتن سطح کیفی و میزان هم‌خوانی آنها با حد متعادل استاندارد، از رشد قابل توجهی برخوردار شده‌اند؛ از سویی دیگر، پراکندگی و گسترش آنها را نیز به‌گونه‌ای شاهدیم که نسبت به بسیاری حوزه‌های دیگر به توازن و عدالت اجتماعی و منطقه‌ای نزدیک‌تر است. برای مثال شاخص تعداد اقامتگاه‌های بوم‌گردی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در توسعه گردشگری پایدار محسوب می‌شود طی سال‌های اخیر، از رشد بالایی برخوردار شده و ملاحظه می‌شود در ابعاد مختلف ازجمله ایجاد اشتغال، ارتقای سطح زندگی و بهبود کیفیت زیستی، جلوگیری از مهاجرت، حفظ معماری بومی و... نقش بسزایی دارند. بررسی اثرات توسعه گردشگری در سطح استان نشان می‌دهد طی 10 سال گذشته سرعت رشد برخی شاخص‌ها ازجمله اشتغال بویژه در بخش اشتغال روستایی در رده‌های نسبتاً بالایی قرار داشته است؛ همچنین در میان شاخص‌های صنعت گردشگری، شاخص‌های مربوط به مناطق روستایی بیشترین رشد را به خود اختصاص داده‌اند؛ نگاهی به شکل‌گیری اقامتگاه‌های بوم‌گردی در سطح استان به‌خوبی این مهم را بازگو می‌کند. بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی به‌عنوان دو منبع عظیم و فراگیر در نقاط مختلف استان، آن هم در شرایطی که شاهد نوسانات فراوانی در بازار و سرمایه ارکان مالی کشور بوده‌ایم، این شرایط به اضافه فضای نامناسب کسب‌وکار در این حوزه می‌توانست به‌عنوان دو عامل بازدارنده، مانع رشد شاخصی باشد؛ اما آنچه اتفاق افتاده، نشان خوبی برای تفاوت بهره‌گیری از منابع در صنعت گردشگری با سایر بخش‌های اقتصادی است. تأثیر بخش منابع و جاذبه‌ها به‌عنوان یکی از عناصر پنج‌گانه صنعت گردشگری به ما نشان می‌دهد درک و توجه مناسب به این مؤلفه‌ها چگونه راه پیشبرد و پیشرفت مناطق مختلف را هموار می‌سازد. اکنون نزدیک به 300 اقامتگاه بوم‌گردی در بیش از صد نقطه استان فعالیت دارند. مبنای شکل‌گیری این اقامتگاه‌ها وجود فضاها و محیط‌های طبیعی است و جامعه محلی، فرآیند شکل‌گیری این محصول را فراهم کرده‌اند. تلفیق داشته‌هایی چون چشم‌اندازهای طبیعی و عناصر فرهنگی موجود در سطح جامعه به ساده‌ترین شکل و با کم‌ترین تغییرات و سرمایه‌گذاری توسط مردم و ساکنان این مناطق با حمایت‌های بخش دولتی، موجب شکل‌گیری یکی از جدیدترین بخش‌های صنعت گردشگری شده که اتفاقاً عاملی برای ارتقا و نقش‌آفرینی این صنعت در سطح استان بویژه در مناطق کمتر برخوردار شده است. ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های شهرستان‌های 24 گانه استان کرمان هر کدام با قابلیت‌های خاص خود مبنای مناسبی برای توسعه گردشگری هستند؛ اکنون بیش از 60 درصد شهرستان‌های استان راه بهره‌گیری از این ظرفیت قانونی را پیدا کرده‌اند و با توجه به تجربیات یک دهه گذشته می‌توان امیدوار بود دیگر شهرستان‌ها و مناطق استان ازجمله کوهبنان و منوجان نیز شاهد بهره‌گیری از داشته‌ها و منابع سرزمین خود باشند.