روشنفکری آرمانگرا با دغدغه‌های مردمی

محمود معتقدی
شاعر و منتقد ادبی
زنـــده یـــاد فریبـــرز رئیس دانا را از سال‌ها قبل، از سال 1369 می‌شناســم. خیلــــی اتفاقی و در یکی از روزهای کوه پیمایی
آشنا شدیم، آن روز بهانه‌ای شد برای آغاز دوستی‌ام با او که تا همین اواخر و بستری شدن او در بیمارستان تهرانپارس هم ادامه پیدا کرد. من به اقتضای حوزه کاری‌ام ترجیح می‌دهم درباره کتاب‌های او چیزی نگویم تا دوستانی که حوزه فعالیت و تخصصی‌شان است درباره آثار به جای مانده از او سخن بگویند. اما از مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی او می‌توانم به این اشاره کنم که همواره منتقد شرایط حاکم بر اجتماع بود، البته از استادان خوب دانشگاه شهید بهشتی هم به شمار می‌آمد که او را از کار برکنار کردند. گذشته از کتاب‌های ارزشمندی که به تألیف و ترجمه‌اش در زمینه‌های اقتصاد، اقتصاد سیاسی و حتی برخی حوزه‌های اجتماعی پرداخت و در قفسه‌های کتاب فروشی‌ها در دسترس علاقه مندان و دانشجویان قرار گرفته او سال‌های بسیاری را هم صرف ارائه مشاوره در حوزه‌های کاری اش کرد، البته به انضمام نزدیک به پانزده عنوان کتابی که در دسترس علاقه مندان قرار دارد. بگذارید حالا که بحث آثار او به میان آمد اشاره‌ای هم به تنها مجموعه شعری داشته باشیم که از او مانده است. با وجود دوستی دیرینه‌ام با زنده یاد رئیس دانا هیچگاه گمان نمی‌کردم که با وجود تخصص‌هایی که از او سراغ داشتیم شاعر هم باشد؛ مجموعه شعرش که با عنوان «یادی از خیالی» منتشر شد، یک جلد آن را هم به دست من رساند. حدود 10 سال قبل بود، آنقدر متعجب شدم که همان زمان نقدی بر آن نوشتم که اتفاقاً در صفحات فرهنگی وقت روزنامه ایران منتشر شد. نکته جالب توجهی که از شعر او در این فرصت اندک می‌توان گفت این است که رد پای پررنگی از نگاه اجتماعی- سیاسی زنده یاد فریبرز رئیس دانا در سروده‌هایش نیز دیده می‌شود. آنهایی که رئیس دانا را می‌شناسند می‌دانند که او روشنفکری چپ‌گرا بود که اغلب با محیط‌های کارگری و مشکلاتی که به نوعی اجتماع را گرفتار کرده‌اند سروکار داشت؛ از همین رو سروده‌هایش هم اغلب در حال و هوایی اجتماعی و در دفاع جدی از آزادی بیان و در عین حال برخوردار از نگرشی مردم شناسانه با پیش زمینه‌های عاشقانه بود. از مجموعه شعر او که بگذریم؛ فریبرز، نویسنده‌ای وطن پرست و مردم دوست بود. با آنکه می‌توانست همچون برخی اهالی کتاب راه عافیت در پیش بگیرد اما ماند و نوشت و دست از تلاش برنداشت. بی‌اغراق مرد آرمان‌گرایی بود که بابت نگاه و تفکراتش هم خیلی اوقات ضرر کرد اما اینها او را وادار به خانه نشینی نکرد.