راه او بی‌رهرو نمی‌ماند

اسدالله امرایی
مترجم
سال‌ها از آشنایی‌مان می‌گذشت، زنده یاد فریبرز رئیس دانا از جمله نویسندگانی به شمار می‌آمد که برای آزادی و عدالت تلاش بسیاری به خرج داد. از منتقدان سرسخت سانسور بود، نگاهی که از وظایف اصلی نویسندگان، فارغ از حوزه‌های فعالیت آنان محسوب می‌شود و رئیس دانا تلاش بسیاری در این زمینه انجام داد. از آنجایی که کتاب‌های او عمدتاً موضوعاتی اقتصادی ـ اجتماعی و سیاسی بودند از ذکر توضیح درباره آنها پرهیز می‌کنم و هر اظهار نظری درباره تألیف‌های ارزشمند زنده یاد رئیس دانا را به اهل فن می‌سپارم. با این حال نکته‌ای که بدون در نظر گرفتن آثار به جای مانده از او می‌توانم بگویم شخصیت و ویژگی‌های اخلاقی اش است. این دوست قدیمی ویژگی منحصر به فردی داشت؛ کافی بود در جمعی حاضر شود و بدانند که اختلافی میان برخی حاضران رخ داده تا از حداکثر توان خود برای حل آن بهره بگیرد. اثربخشی گفته‌های او در کاریزمای خاصی نهفته بود که در جمع دوستان و آشنایان از آن برخوردار بود و او را به نویسنده‌ای محبوب میان اغلب اهالی کتاب، حتی در جمع داستان نویسان و شاعران تبدیل کرده بود. حتی اگر نگاهی به فعالیت او در کانون نویسندگان هم داشته باشیم، آنجا هم از اعضای فعال بود که هیچگاه دست از آرمان‌های خود نکشید. شاید بپرسید به چه دلیل خاصی هم دوره‌ای‌های رئیس دانا و دهه‌های پیش او به افرادی اثر‌گذار در عرصه‌های مختلف کتاب و بویژه فرهنگ تبدیل شده‌اند، به‌طور قطع گذشته از ویژگی‌های شخصیتی مرتبط با هر یک از این افراد نباید از زمینه‌های اجتماعی- اقتصادی روزگاری که در آن بالیده‌اند و قدم به عرصه نوشتن یا ترجمه گذاشته‌اند هم غافل شد. انجام بررسی و پژوهش در این زمینه کلید پرسش‌های بسیاری را در اختیار جوان ترهایی می‌گذارد که خواهان فعالیت در این زمینه هستند و حتی قادر است همچون چراغی هدایت گر آنان باشد. اما نکته آخری که بد نیست به آن اشاره شود این است که به هرحال زندگی در جریان است، درست است که این دوست بزرگ نویسنده و استاد دانشگاهی که به اجبار شرایط وادار به کناره‌گیری از تدریس شد از بین‌مان رفته، اما همچنان جوانان علاقه‌مندی هستند که این مسیر را ادامه می‌دهند و نمی‌گذارد راه امثال زنده یاد رئیس دانا بی‌رهرو باقی بماند.