تدبرّ در قرآن

حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی
ماه مبارک رمضان، بهار قرآن است. درفرصت بهاری این ماه پربرکت که از امروز آغاز شده، بیاییم ضمن انس با قرآن کریم در کلام وحی الهی نیز تدبر کنیم تا مشمول این آیه نباشیم که فرمود : «وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِ‏ّ إِنَّ قَوْمِى اتَّخَذُواْ هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً»، رسول خدا می ‏گوید: پروردگارا! قوم من این قرآن را رها کردند. (فرقان، 30)
این آیه، از گلایه‏ پیامبر اکرم در قیامت سخن می ‏گوید. آن حضرت چون «رحمة للعالمین» است نفرین نمى‏ کند، اما یکى از شاکیان ما در قیامت خواهد بود. برای آنکه مشمول این شکایت نشویم، باید تلاشى همه جانبه داشته باشیم تا قرآن را از مهجوریّت درآوریم و آن را در همه‏ ابعاد زندگى، محور علمى و عملى خود قرار دهیم.
تلاوت قرآن که در ماه رمضان سفارش شده است، باید مقدمه تدبّر در مفاهیم آن و تعهّدِ عمل به دستورات آن باشد، تا از مهجوریت قرآن در میان ما مسلمانان کاسته شود. امام رضا(ع) فرمود: در نماز، قرآن مى‏ خوانیم تا قرآن دچار مهجوریّت نشود.
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُواْ آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ
(این) کتاب مبارکى است که به سوى تو فروفرستادیم تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان پند گیرند. (ص، 29)
براساس این آیه، هدف از نزول قرآن، تدبّر در آیات آن است، زیرا از سرچشمه‏ علم بى نهایت الهى نازل شده  و آگاهى به نکات و معارف آن، مایه برکت و حرکت معنوى عموم انسان‌‌هاست؛ البته خردمندان بهره بیشتری خواهند برد و فرمان تدبّر در قرآن، رمز آن است که هر اندیشمندى هر زمان، به نکته‏ اى خواهد رسید.
امام خمینى(ره) در گفتارى، از اینکه تمام عمر خود را در راه قرآن صرف نکرده، تأسّف مى‏ خورد و به حوزه‏ ها و دانشگاه ‏ها سفارش مى‏ کند که قرآن و ابعاد گوناگون آن را در همه رشته ‏ها، مقصد اعلى قرار دهند تا مبادا در آخر عمر بر ایّام جوانى تأسّف بخورند. (صحیفه نور،جلد20،ص20)
حضرت على‏(ع) درباره بى‏ کرانگى مفاهیم قرآن
می  ­فرماید: «بَحراً لایُدرک قَعره» قرآن، دریایى است که عمق آن درک نمى‏ شود.
معمولاً در سخنان و نوشته‏ هاى افراد بشر در درازمدّت تغییر یا تضاد پیش مى‏ آید، امّا قرآن در طول 23 سال نزول، در شرایط گوناگون و فراز و نشیب‏ هاى زمان، آن هم از زبان شخصى درس ­نخوانده، بدون هیچگونه اختلاف و تناقض بیان شده است، و این دلیل آن است که کلام خداوند است، نه بشر، لذا قرآن هشدار می ­دهد:  «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللهِ لَوَجَدَواْ فِیهِ اخْتِلاَفاً کَثِیراً »(نساء، 82)
 چرا در معانى قرآن تدّبر نمى‏ کنند؟ در حالى که اگر این قرآن، از طرف غیر خدا بود قطعاً اختلاف ‏هاى بسیارى در آن مى‏ افتند.
بر این اساس، تدبر نکردن در قرآن، مورد توبیخ و سرزنش خداوند است و اصولاً راه دعوت و گرایش به اسلام، اندیشه و تدبر است نه تقلید. لذا قرآن همه را به تدبّر فراخوانده است و عدم اختلاف در آیات را نشان آن دانسته که سرچشمه‏ آن، وجودى تغییرناپذیر است؛ زیرا هرچه از طرف خداست حقّ و ثابت و دور از تضاد و تناقض است.‌‌‌