نگذاریم زندگی هنرمندان مختل شود

محسن بوالحسنی
خبرنگار
چیزی به پایان سال 98 نمانده بود که ناگهان طوفانی همه‌گیر به نام کرونا، به‌عنوان ابرمشکل، روی سر بسیاری از تماشاخانه‌ها و سالن‌های تئاتر ایران و جهان سایه انداخت. با همه‌گیر شدن شیوع این ویروس، تماشاخانه‌های تئاتر هم مثل بسیاری از مراکز فرهنگی و هنری تعطیل شدند و این تعطیلی، خسارت‌های مادی و معنوی بسیاری به تئاتر و هنرمندانش وارد کرد و آن‌ها را چنان خانه نشین کرد که وقتی با اکثر آن‌ها برای نوشتن این گزارش حرف می‌زدم از عبارت «شوکه‌شدن» استفاده می‌کردند و اینکه نمی‌دانند بعد از این روزها و پس از کرونا چه باید کرد. اکثر نمایش‌هایی که تقویم اجرایشان را برای اسفندماه و فروردین و اردیبهشت تنظیم کرده بودند، لغو و این تعطیلی اجباری باعث شد تا علاوه بر هدر رفتن وقت و انرژی و زیان مالی، بسیاری از گروه‌ها نتوانند برنامه‌ریزی مجددی برای ادامه اجرایشان داشته باشند و گوش‌شان به اخبار و آمار اوج و فرودهای کرونا بود و از یک طرف هم بسیاری‌ از هنرمندان، نگاهی به ته‌حساب بانکی‌شان داشتند. حالا از کارگردان و تهیه‌کننده تا بازیگر و... نگاهشان به روزهای پایانی کروناست و مساعد شدن اوضاع. با این‌همه دولت‌مردان و مدیران فرهنگی، اخیراً قول مساعد داده‌اند تا از هیچ کمک و حمایتی دریغ نکنند. به‌عنوان مثال سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ۲۱ فروردین‌ماه ضمن تأکید بر لزوم حمایت از هنرمندان عرصه تئاتر به واسطه تعطیلی فعالیت حرفه‌ای آنها از ابتدای اسفندماه مانند دیگر عرصه‌های فرهنگی وهنری در حساب شخصی خود در رشته توئیتی نوشت: «موضوع خسارات اصحاب فرهنگ، نشر، هنر، سینما، رسانه، آموزشگاه ها، چاپ، مؤسسات، کانون‌ها و ... مورد پیگیری جدی است. از صنوف دهگانه مصوب هستند که قرار شد مورد حمایت قرار گیرند.»  عضو کابینه دولت دوازدهم درادامه تأکید کرد: «قریب دو ماه تعطیلی غالب این صنوف و نمایشگاه کتاب تهران و... ضربه سختی است.» اگر چه در حوزه‌هایی مثل سینما، موسیقی، اکران و کنسرت آنلاین، به‌ محک تجربه گذاشته شد اما بحث و حوزه‌ نمایش، کمی متفاوت‌تر از سینما و موسیقی است و به قول خود تئاتری‌ها نفسش به تماشاگر بسته است باید با توجه به ظرفیت‌ها و باید و نبایدهایش با آن روبه‌رو شد و به گفته ایرج راد نمی‌توان یک‌شبه تصمیم گرفت که کاری انجام داد تا فقط کاری شتاب‌زده و بی‌نتیجه انجام داده باشیم.
 جای خالی تله‌تئاتر
مدیر عامل خانه تئاتر که از قدیمی‌های این حوزه است با تأکید بر ذات تئاتر می‌گوید: «تئاتر بیش و پیش از هر هنر دیگری به حضور و نفس تماشاگر احتیاج دارد و این جزو ملزومات هنر صحنه است. امکاناتی که برای سینما و مجموعه کارهای تصویری وجود دارد، این امکان را برای آن‌ها به‌وجود می‌آورد که در شرایط سخت‌ راه‌هایی برای حضور داشته باشند و اکران و... اما خصلت زنده بودن تئاتر را اگر از تئاتر بگیریم در واقع آن را از ذات و اصلش دور کرده‌ایم. بحث تله‌تئاتر با تئاتر به معنا و مفهوم زنده‌اش فرق دارد و البته متأسفانه همان‌ را هم دیگر نداریم.»  ایرج راد درباره شرایط ضبط و پخش تله‌ تئاتر یا نمایش‌های ضبط شده می‌گوید: «این اتفاق در دوره‌ای خاص در رسانه ملی افتاد و مدتی این تله‌تئاترها پخش شدند و اتفاقاً از آن‌ها استقبال هم شد اما همان هم متأسفانه متوقف شد. واقعاً جای افسوس دارد که اگر آن روند ادامه پیدا می‌کرد و رسانه ملی، آثار فاخر و باارزش را با کیفیتی خوب و کارگردانی مناسب، ضبط می‌کرد امروز ما آرشیوی بسیار درجه یک از هنر نمایش در کشورمان داشتیم که برای این روزها و روزگاری که در آن زندگی می‌کنیم، به دردمان می‌خورد. ما چندین و چندبار سعی کردیم باب این گفت‌وگو را باز کنیم و تلاش کردیم چنین اتفاقی بیفتد اما هرگز نتیجه مطلوبی نداشت و به‌جایی نرسید.» ایرج راد به دغدغه هنرمندان و روزهای بعد از کرونا هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «مسأله‌ و دغدغه‌ مهم بعد از کروناست. امروز سالن‌های دولتی 20درصد از فروش را برای خودشان برمی‌دارند و 9درصد هم از ارزش افزوده از مبلغ بلیت برمی‌دارند و نزدیک 17 درصد هم از جایی دیگر کم می‌شود و هیچ تبلیغ و اطلاع‌رسانی و حمایتی هم در کار نیست. حالا حداقل دوستان ما بیایند و برای روزهای بعد از کرونا این درصدها را بردارند تا گوشه‌ای از دغدغه و مشغله فکری این جامعه سامان بگیرد. این کمک‌ها و حمایت‌ها از تئاتر، فقط مختص ایران نیست. همه‌جای دنیا، حتی به کمپانی‌ها و سرمایه‌گذارها کمک می‌شود که موانعی که سر راهشان هست را بردارند چون آنها می‌دانند حتی پرفروش‌‌ترین آثار نمایشی هم از پس هزینه‌هایشان برنمی‌آیند و خرج و دخلشان با هم جور در نمی‌آید. البته «شو»های پر ستاره و پر زرق و برق را که بلیت‌هایی با قیمت آن‌چنانی دارند نباید با تئاتری که مد نظر است اشتباه گرفت. تمامی اهل تئاتر می‌دانند بسیاری از کارهای باارزشی که روی صحنه می‌آید از اطلاع‌رسانی و تبلیغ و هرگونه حمایتی محروم هستند و مردم خودشان متوجه شده‌اند که کار خوبی روی صحنه است.»
نگذاریم زندگی هنرمندان مختل شود
اردشیر صالح‌پور پژوهشگر و استاد دانشگاه هم در گفت‌وگو با «ایران» درباره نقش و جایگاه دولت در حمایت از هنرمندان در دوره‌های سخت و اینچنینی، این نقش را بسیار پر رنگ و ضروری و وظیفه هر دولتی می‌داند. صالح‌پور می‌گوید: «شرایطی پیش آمده و باعث شده هنرمندان حوزه تئاتر با مشکلاتی جدی روبه‌رو شوند و نتوانند مثل گذشته با همه مشکلات و موانع و... روی صحنه اجرای زنده داشته باشند. در چنین شرایطی دولت موظف است حقوق اهالی تئاتر را تا زمانی که این مشکل مرتفع شود تأمین کند. زندگی و هنر از هم جداناشدنی هستند و اگر متولیان هنر، در این شرایط نتوانند یا نخواهند به هنرمندان کمک کنند شأن حضور خود را از دست می‌دهند چون خاصیت و دلیل حضور و وجود سازمان‌ها و وزارتخانه و مدیران فرهنگی همین است که در روزگار سخت حامی هنرمند و هنر باشند.» او اضافه می‌کند:‌ «دولت، همان‌طور که وظیفه دارد معیشت کارگران را فراهم کند، وظیفه دارد هنرمندان را هم تأمین کند و زمانی که شرایط به این شکل شده، تا زمانی که به حال و شرایط عادی برگردیم باید بیمه‌ بیکاری، حقوق و بسته‌هایی حمایتی در نظر گرفته شود تا هنرمند بتواند زندگی خودش را اداره کند.» صالح‌پور در پایان صحبت‌های خود به این نکته تأکید می‌کند که نباید اجازه بدهیم زندگی هنرمندان مختل شود.
علاج واقعه قبل از وقوع
حمیدرضا نعیمی کارگردان تئاتر هم که مثل بسیاری دیگر از تئاتری‌ها خانه‌نشین شده، بسترهای مناسبی برای جایگزینی فضا و شکل و شرایط آنلاین نمی‌بیند و از طرفی آن‌ را یک تصمیم یک‌شبه می‌داند که کاری از پیش نخواهد برد. او به خبرنگار «ایران» می‌گوید: «همه مراکز  بزرگ تئاتر جهان، اجراهایشان را با کیفیت استاندارد و عالی، فیلمبرداری کرده‌اند و طی شرایط و توافق‌ حرفه‌ای با صاحبان اثر، آرشیو کرده‌ و در چنین شرایطی آن‌ها را پخش می‌کنند و مردم می‌توانند با ورود به صفحات آنلاین، با خرید بلیت آن‌ها را تماشا کنند. اما این نکته را در نظر بگیریم وقتی سرعت اینترنت ما، برای چند دقیقه تماس تصویری، کفاف نمی‌دهد چطور می‌توان نشست و بی‌آنکه از سرعت نت عصبی بشویم یک تله‌تئاتر تماشا کرد. به نظر می‌رسد اول باید این بسترها را فراهم کرد و آنچه در کشورهای پیشرفته اتفاق افتاده را مطالعه کنیم و بعد بیاییم ببینیم چقدر در کشور ما قابلیت‌هایی از این دست وجود دارد.» نعیمی که مدرس حوزه تئاتر هم هست در پاسخ به سؤالی در بحث آموزش آنلاین هم می‌گوید: «نکته اینجاست که تئاتر و زیرمجموعه‌هایش با هنرهای دیگر متفاوت است. من چطور می‌توانم کلاس و کارگاه بازیگری آنلاین برگزار کنم و با این سرعت اینترنت و از فاصله دور تمام حرکت‌های هنرجو را زیرنظر داشته باشم و مثلاً به او بگویم این حرکتی که انجام داده خوب یا بد بوده است؟ چنین چیزی بعیداست و من خیلی به آن اعتماد ندارم و فکر می‌کنم عرصه تئاتر عرصه حضور است و ما اگر می‌خواهیم فکر چنین بزنگاه‌هایی باشیم باید از قبل درباره‌اش تأمل کنیم اما متأسفانه در کشور ما اصولاً اول مشکلی به وجود می‌آید بعد به این فکر می‌کنیم که باید درباره‌اش چه کار کنیم. به هر صورت این تجربه به ما نشان داد که اتفاق، خبر نمی‌کند و ما نباید در هر بحران و هر شرایطی، از ماجرا عقب بمانیم و تازه در زمان بحران به بحران فکر کنیم. امروز هم نمی‌توانیم بگوییم سریع و یک‌شبه تئاتر آنلاین برگزار کنیم و فقط به فکر این باشیم که بگوییم ما چنان کردیم و چنین. امیدوارم این روزها بگذرد و بعد از این روزها، کمی با دقت و تأمل بیشتر به آنچه ممکن است همیشه پیش بیاید فکر کنیم و به روزهای در بحران بیندیشیم.»