روشنفکری به تمام معنا

علی دهباشی
نویسنده و سردبیر مجله بخارا
استاد نجف دریابندری بیش از 70 سال در حوزه فرهنگ و بویژه عرصه‌های تألیف و ترجمه به فرهنگ این مرز و بوم خدمت کرد و حضوری مستمر داشت؛ این حضور بعد از دوره‌ای که به سبب فعالیت‌های سیاسی گرفتار شد، شکل مداوم به خود گرفت. حتی در زندان هم بیکار ننشست و کار «تاریخ فلسفه غرب» برتراند راسل را آنجا آغاز کرد. اگر نگاهی به آثار منتشر شده از سوی او داشته باشیم، می‌بینیم که  رفته اما کتابخانه‌ای ارزشمند برایمان به یادگار گذاشته است. کتابخانه‌ای که در یکی قفسه‌های آن از  «آیزایا برلین» با کتاب «متفکران روس» دیده می‌شود؛ در قفسه‌ای دیگر گلچینی از بهترین رمان‌های جهان از بزرگانی همچون ویلیام فاکنر با آثاری همچون «گور به گور» و ارنست همینگوی با کتاب‌هایی نظیر «پیرمرد و دریا» و «وداع با اسلحه»، ساموئل بکت با «در انتظار گودو، دست آخر: نمایشنامه‌های بکت»، «رگتایم» نوشته «ای.ال. دکتروف» و... او به این موضوعات اکتفا نکرد و به سراغ مضامین فلسفی هم رفت، از جمله آثار بسیار باارزشی که «تاریخ فلسفه غرب» و «قدرت» برتراند راسل از مشهورترین آنهاست. علاوه بر این او در زمینه فلسفه، خودش نیز از جمله صاحب نظران بود آنچنان که دست به تألیف اثر مهمی با عنوان «درد بی خویشتنی» زد؛ البته کتاب دیگری هم با عنوان «افسانه اسطوره» از او به یادگار مانده که آن هم حاصل مطالعات بسیاری است که در زمینه ادبیات داشته است. شاید جالب باشد که بدانید از نخستین کتاب‌هایی که  سال 1341 درباره تاریخ سینما در  کشورمان منتشر شد به ترجمه او و از  «آرتور نایت» بود. آن زمان مثل حالا  نبود که کتاب‌های بسیاری از تاریخ سینما در دسترس‌مان قرار گرفته و ترجمه استاد دریابندری از کتاب مذکور اتفاق مهمی به شمار می‌آمد. «معنی هنر» نوشته هربرت رید هم اثر دیگری است که اواخر دهه 50 به ترجمه او در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت و تأثیر بسیاری در حوزه نقد حوزه هنرهای تجسمی به جای گذاشت. بی شک نجف دریابندری را می‌توان نویسنده و مترجمی دانست که بخوبی نبض جامعه را در دست داشت و می‌دانست که یک جامعه در تلاش برای پیشرفت به شناخت ادبیات معاصر جهان نیاز بسیار دارد. او در این کار بسیار کوشا بود و از نثری درخشان با تسلط بر زبان فارسی برخوردار بود که کارش را متمایز از دیگران می‌کرد. حتی در سال‌های پایانی زندگی‌اش کتابی با عنوان «مستطاب آشپزی» منتشر کرد که ناشی از ذوق بسیارش بود؛ هرچند که در این کار همسرش زنده یاد راستکار هم همکاری داشت. دریک کلام او یک روشنفکر به تمام معنا و منطبق بر معیارهای جهانی بود؛ یادش گرامی.