کرونا توافق تغییرات اقلیمی پاریس را اجرایی کرد

عطیه لباف
خبرنگار
«برای ادامه روند کنونی مصرف سوخت‌های فسیلی برنامه‌ریزی کنید.» این جدیدترین توصیه آژانس بین‌المللی انرژی به جهان است تا کره زمین از بحران‌های احتمالی در سال‌های آتی در امان باشد و انسان‌ها کمتر در معرض تهدیدهای زیست محیطی قرار داشته باشند.
این آژانس با بررسی میزان کاهش گازهای CO2 (دی اکسید کربن) در ماه‌های اخیر تخمین زده است که میزان انتشار این گاز آلاینده و مخرب در سال 2020 حدود 8 درصد نسبت به 10 سال اخیر (تقریباً 2.6 گیگاتن) کاهش می‌یابد که بزرگ‌ترین کاهش سالانه محسوب می‌شود.
اما نکته مهم تری که می‌توان در گزارش آژانس دید، این است که جهان به منظور محدود کردن افزایش 1.5 درجه‌ای دما باید هر سال نزدیک به این مقدار در دهه جاری میلادی، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و بالطبع مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. اما چگونه؟ شاید راه حل این بحران سبد سوخت مصرفی جهان را تغییر دهد.
کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی با
خانه نشین شدن مردم جهان در نتیجه شیوع ویروس کرونا رقم خورد. این ویروس که دنیای انسان‌ها را به هم ریخته است، در برخی از بخش‌ها اثرات مثبت داشته و یکی از آنها به تأخیر انداختن تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین در نتیجه کاهش انتشار آلاینده‌های صنعتی است.
این مسأله چند سالی است که مورد توجه کشورها بویژه توسعه یافته‌ها قرار گرفته و در برجسته‌ترین شکل می‌توان آن را در توافقنامه «تغییر اقلیم» پاریس دید. یعنی اولین پیمان جامع اقلیمی در جهان که برای افزایش میانگین دمای جهان سقف تعیین 1.5 درجه را کرده است تا شاهد بسته شدن پرونده حیات بشر در قرن 21 نباشیم.  بر این اساس می‌توان گفت که ویروس کرونا با کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی از جمله نفت، بنزین، گازوئیل و سوخت جت در ماه‌های اخیر توانست توافق پاریس را به اجرا بگذارد و از این روست که این ویروس برای دوستداران محیط زیست محبوب شده است.
تنها شکل انرژی که با افزایش تقاضا رو به رو بود
آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید که تأثیر ویروس کرونا بر تقاضای انرژی در سال 2020 بیش از هفت برابر تأثیر بحران مالی سال 2008 بر تقاضای جهانی انرژی خواهد بود.
این کاهش تقاضا به‌طور میانگین در سال 2020 برای نفت 9 درصد، زغال سنگ 8 درصد، برق 5 درصد و بنزین 2 درصد خواهد بود. البته اکنون ارقام بالاتر از میانگین سال است که دلیل عمده آن، کاهش فعالیت‌های اقتصادی، تحرکات و حمل و نقل هوایی است. این بخش‌ها نزدیک به 60 درصد تقاضای جهانی برای نفت را تشکیل می‌دهند. در همین حال، تقاضا برای انرژی هسته‌ای نیز به دلیل کاهش تقاضا برای برق کاهش یافته است. اما در بین منابع انرژی، تجدیدپذیرها تنها منبعی بودند که در همین دوره با رشد تقاضا روبه رو بودند و به دلیل افزایش ظرفیت نصب شده بیشتر و اولویت مصرف، افزایش را نشان می‌دادند. تولید آنها تا حد زیادی تحت تأثیر تقاضا نیست. با نگاهی به سال 2020 به‌طور کامل، می‌توان سناریویی را کشف کرد که نشان می‌دهد، در 2020 تقاضا برای تمام اشکال انرژی بجز انرژی‌های تجدیدپذیر کاهش خواهد یافت. آژانس بین‌المللی انرژی این اتفاق را چنین توصیف می‌کند: «پس از شیوع گسترده کووید-19، برای هفته‌ها، شکل تقاضا شبیه به یکشنبه (روز تعطیل) طولانی بود و این روند کم و بیش تا پایان سال ادامه خواهد داشت. بهبودی برای این رکود اقتصادی مانند قفلی است که فقط به صورت تدریجی باز می‌شود.»
تجدیدپذیرها رقیب سوخت‌های فسیلی می‌شوند؟
رکود گسترده جهانی دو ماه اخیر و کاهش قیمت نفت، شکل سرمایه گذاری‌های حوزه انرژی را نیز در معرض تغییر قرارداده است. به شکلی که کارشناسان می‌گویند، احتمالاً تقاضا برای انرژی‌های تجدیدپذیر و سرمایه‌گذاری در این بخش به دلیل هزینه‌های کم و دسترسی ترجیحی افزایش می‌یابد. پس از آن، استفاده از منابع کم کربن در اولویت جهان خواهند بود.
همین موضوع باعث شده که میزان کاهش انتشار گاز CO2 امسال در بزرگ‌ترین حالت باشد. به‌طوری که شش برابر بزرگتر از رکورد قبلی (0.4 گرم وزنی) در سال 2009 - ناشی از بحران مالی جهانی- و دو برابر بزرگتر از رکوردهای بعد از جنگ جهانی دوم باشد. البته آژانس بین‌المللی انرژی یک هشدار نیز می‌دهد. اینکه پس از بحران‌های قبلی، رشد گازهای گلخانه‌ای رشدی فراتر از میزان کاهش داشته است و اکنون نیز اگر کشورها برای ادامه روند کنونی برنامه‌ریزی نکنند، وضعیت بدتر خواهد شد. مگر اینکه موج سرمایه‌گذاری به شروع مجدد اقتصاد بر مبنای زیرساخت‌های انرژی پاک‌تر و مقاوم‌تر اختصاص یابد.


فرصت محدود سوخت‌های فسیلی

محمدحسین عادلی
اقتصاددان
گاز و سایر سوخت‌های فسیلی دوره محدودی برای حضور و ظهور در دنیا دارند و بعد از آن دنیا به سمت منابع تجدیدپذیر حرکت می‌کند. اکنون گاز با منابع تجدیدپذیر همراه است اما در آینده رقیب هم می‌شوند. در حال حاضر، شاهد آن هستیم که گاز جانشین نفت و زغال سنگ می‌شود و هر روز سهم این دو سوخت را در سبد انرژی جهان کمتر می‌کند، چراکه مقدار کربنی که از زغال سنگ تولید می‌شود با گاز قابل مقایسه نیست اما در گذر زمان منابع تجدیدپذیر مانند خورشید و باد جای گاز را می‌گیرد. پیش‌بینی پنج سال گذشته دنیا این بود که در سال 2050 حدود 75 درصد سوخت جهان از نوع فسیلی خواهد بود. پیش‌بینی کنونی این است که
65 تا 67 درصد سوخت جهان فسیلی خواهد بود و قطعاً برای 10 سال آینده این درصد کمتر از 50 درصد است. یعنی سوخت‌های فسیلی در حال کاهش اهمیت هستند. این فرصت محدود هشدار می‌دهد که کشورهای دارای سوخت فسیلی، باید هرچه زودتر از این سوخت استفاده کنند؛ که مانند پولی است که در جریان کاهش ارزش است و باید آن را خرج کرد. ایران نیز از این امر مستثنی نیست. اکنون میزان تولید کشورمان را که تا 200 سال دیگر نیز با حجم تولید کنونی گاز دارد، با امریکا که 15 سال بیشتر گاز نخواهد داشت، در نظر بگیرید. امریکا با وجود اینکه منابع گازی اندکی دارد درحال حاضر با تمام توان تولید و صادر می‌کند و به فکر انباشته کردن نیست. اما در مقابل از محل درآمدهای گازی، ثروتی ایجاد می‌شود که نسل‌های آینده از آن متنعم خواهند شد. لذا باید تصمیمات و اتفاقات جدید زیست محیطی را خیلی جدی‌تر گرفت.