چگونه بحران «کرونا» را به یک فرصت تبدیل کنیم؟

مهدی بینا
 متخصص حوزه فناوری و توسعه شهر هوشمند (AIT اتریش)
هر تهدید و بحرانی یک پنجره فرصت دارد، فرصتی برای جایگزینی باورهای جدید روز با تفکرات سنتی و نادرست، فرصتی برای یادگیری‌های عمیق؛ تردیدی نیست که همه‌گیری کرونا منجر به کاهش بسیار گسترده‌ای در تجارت داخلی و بین‌المللی شده است، اما با نگاهی عمیق‌تر این اتفاق عملاً یک واکنش زمین به رفتارهای سال‌های گذشته انسان است، چه بسا که ویروس پاندمی کرونا، فرصتی را فراهم آورده که موجب کاهش بیش از 200 میلیون مترمکعب گازهاى گلخانه‌اى و دی‌اکسیدکربن شده و این یعنی پایین آمدن دماى کره زمین در آینده نزدیک و حفظ  بقاى بیش از ۷۰۰ گونه گیاهى و جانورى، یعنی یک نفس عمیق و راحت زمین از دست انسان.
با توجه به سرعت تغییرات در عصر تحول دیجیتال و وابستگی موفقیت به فاکتورهای فناوری و نوآوری، بسیاری از شغل‌هایی که امروز وجود دارند تا 10 سال آینده از بازار حذف شده و برنامه‌های مبتنی بر اینترنت اشیا (IoT) و زنجیره بلوکی (Block chain) یا ماشین‌هایی با کمک هوش‌ مصنوعی (AI) این مشاغل را انجام خواهند داد. باید در سیستم آموزشی فرصتی را فراهم آوریم تا چیزهایی را یاد بگیریم و به فرزندانمان بیاموزیم که در دهه آینده ماشین‌ها و روبات‌ها نتوانند آنها را انجام دهند. برای رقابت با روبات‌ها باید روی تقویت قدرت تفکر تحلیلی و نوآورانه و کار تیمی متمرکز شویم، چرا که توسعه حاصل یادگیری‌های عمیق جمعی است.
این موضوع از نگاه یونسکو در تعریف فرد باسواد امروز اینگونه مطرح می‌شود که «باسواد، کسی است که بتواند از خوانده‌‌ها و آموخته‌‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند» و این یعنی تغییر پارادایم‌های فکری در تجهیز امروز خود و فرزندانمان به ابزارهای فناوری و نوآوری برای ایجاد تغییر مثبت و رشد فردایمان.
اگر در یک یا چند ناحیه از مسیر توسعه کشور، روزنه بهبود وجود ندارد، باید از مواردی که می‌توانیم، از خودمان شروع کنیم تا دریچه فرصت‌ها برای دیگر تغییرات فراهم آید.
پیشنهادات ویژه به کسب و کارها و شرکت‌های دانش‌بنیان
اقدام‌های پیشنهادی که کسب و کارهای کوچک و متوسط و شرکت‌های دانش بنیان باید در این روزها انجام دهند این است که اول باید چارت مواجهه و حل چالش‌های ضروری که برای نیروی کار، ذینفعان و مشتریان آن کسب و کارها پیش آمده است را ترسیم کنند. دوم اینکه باید برای تاب‌آوری خود نقشه‌ای تدوین کنند. اساساً هر مکانیزم اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیازمند برخورد با حداقل پارامترهای شوک است. این مهم از تاب‌آوری در توسعه شهرها (از اصول توسعه شهرهای هوشمند) گرفته تا تاب‌آوری در حوزه اقتصادی، پولی و بانکی را شامل می‌شود. استقرار دیده‌بان مدیریت تاب‌آوری به‌منظور پایش شاخص‌های کلیدی توسعه از اقدام‌های اصلی این مهم تلقی می‌شود.
سوم اینکه باید برنامه ریسک‌های تجاری را تدوین کنند تا بتوانند ریسک‌های تخریبی بر اساس شدت و میزان تأثیرگذاری را شناسایی و اولویت‌بندی کنند. سناریوهای واکنشی مناسب بعلاوه سناریوی وضعیت بدبینانه ترسیم کنند. شناسایی شکاف‌های بالقوه مالی و مدیریت و کنترل جریان نقدینگی اهمیت دارد. چهارم اینکه باید برای برنامه اجرایی و mile stone بازگشت به نقطه قبل از بحران تدوین کنند. در این راستا باید جایگزینی منابع و دیجیتالایز کردن سیستم تعاملات و طبقه‌بندی مناطق بر اساس شدت مواجهه با ویروس را در دستور کار قرار دهند.
پنجم اینکه در برنامه توسعه پس از مرحله بازگشت خود بازنگری داشته باشند. در دوران کووید۱۹، در اکثر بخش‌های اقتصادی عرضه و تقاضا با افت چشمگیری روبه‌رو است و کاهش تقاضای مصرف‌کننده داخلی، تأثیر منفی بر تولید و اشتغال گذاشته است. این کاهش می‌تواند در تولیدات کارخانه‌ای تأثیر منفی کمتری داشته باشد، اگر شرکت‌ها بتوانند با استفاده از تسهیلات دولتی دوره‌گذار کرونا، به‌جای کاهش تولید و اخراج کارمندان و کارگران، موجودی انبار خود را افزایش دهند. با این اقدام، تأثیرات مثبت بر بخش خدمات با مقیاس کوچک تولید، چشمگیر خواهد بود.
ششم اینکه از تخصص شخصی، تیمی و سازمانی خود درآمدزایی کنند. افرادی که در محیط‌های اقتصادی و دارای امتیازات ویژه اجتماعی رشد می‌کنند، همیشه مزیتی در برابر آن دسته از افرادی که در شرایط محیطی کمتر مطلوبی هستند، خواهند داشت. بدین منظور سعی کنید خود را در محیط درست قرار دهید. با شرایط کاهش ارزش ریالی، فرصت‌سازی کنید، یا بسترسازی و ایجاد پلتفرم‌های عرضه و تقاضا یا عرضه‌کننده تخصص و هنر خود باشید. در زیر تنها به چند مورد کوچک از فرصت‌های درآمدزایی اشاره شده است:
الف- کارهای آزاد یا Free lancer: نمونه‌های کارتان را در پلتفرم داخلی و بین‌المللی آپلود کنید، قطعاً اگر کسی به تخصص شما یا تیمتان نیاز داشته باشد و از نمونه کار شما خوشش بیاید، به شما درخواست کار می‌دهد. حال این پروژه‌ها می‌تواند از عکاسی، حسابداری، ویرایش فیلم، صداگذاری و طراحی سایت و گرافیک تا برنامه‌نویسی هوش مصنوعی باشد.
ب- تولید کتاب صوتی: کافی است کتاب‌های مناسب سلیقه بازار هدف خود را به نسخه‌های صوتی تبدیل کنید و بر بستر پلتفرم‌های اشتراک صوت قرار دهید. هر بار که کسی این کتاب را دانلود کند، پلتفرم بخشی از درآمدهای خود را با شما سهیم می‌کند.
پ- مشارکت در مطالعه بازار و آمار: پلتفرم‌های مختلفی برای نظرسنجی محصولات و خدمات و نیز مطالعه بازار وجود دارند که می‌تواند در تصمیم‌گیری بهتر آنان و مشتریانشان عمل کند، بنابراین صاحبان این پلتفرم‌ها برای این نظرات و اطلاعات، هزینه پرداخت می‌کنند.
ت- آموزش آنلاین: هر دانش و تخصصی که دارید را با اسلاید و فیلم به زبان انگلیسی و فارسی توضیح دهید و درآمدزایی کنید. چه چیز بهتر از هزینه ریالی، درآمد ارزی.
بدانیم که ایران امروز در بهترین شرایط جمعیتی به‌لحاظ نسبت تکفل و شرایط تحصیلی قرار دارد و می‌توان مبتنی بر تغییر پارادایم‌های روز اشتغال در جهان با بهره‌گیری از فناوری بلاکچین علاوه بر افزایش سهم اشتغال در کشور، از تحریم‌ها نیز فرصت بسازیم.
 فرصت‌های پیش روی دولت:
فرصت نخست: در این برهه زمانی، دولت می‌تواند با دو ابزار مهم سیاستگذاری یعنی نرخ ارز و نرخ بهره، نقش مؤثری در تبدیل تهدید کرونا به فرصت ایفا کند. بانک مرکزی با سیاست کاهش نرخ بهره و الزام بانک‌های تجاری به اجرای آن در خصوص ارائه تسهیلات آسان و کم بهره به کسب وکارهای کوچک و متوسط به شرط حفظ نیروهای کار و در عین حال با کاهش سپرده‌های قانونی این بانک‌ها نزد بانک مرکزی، می‌تواند نقدینگی در سیستم را افزایش دهد. فرصت نهفته این است که کاهش ارزش پول برای حفظ رقابت در مقابل کاهش تقاضای جهانی ممکن و حتی ضروری باشد.
فرصت دوم: جذب بخش قابل توجهی از نقدینگی سیار از طریق صندوق حمایتی دوره‌گذار کرونا در بورس با ارائه سود منطقی صورت پذیرفته و تمام سازمان‌های عمومی، دولتی، خصوصی و حتی مردم را تشویق به خرید واحدهای صندوق (که عمدتاً متشکل از یونیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور است) کرده و ضمن رصد و پایش لحظه‌ای از طریق دیده‌بان مدیریتی منابع، از آشفتگی تورم و رکود اقتصادی تا حدی جلوگیری کند.
در این میان، دولت‌ می‌تواند با تغییر نگرش، خدمات عمومی را به جای بدهی‌ خود به افراد ببیند و کاملاً شفاف و صادقانه آن را با مردم در میان بگذارد. عملاً سیاست‌هایی مانند انتشار اوراق بدهی و تسریع در فروش دارایی‌های مازاد دولت، مالیات بر درآمد پایه و مالیات بر ثروت که شاید تا به امروز غیرعادی تلقی می‌شدند، می‌توانند در دستور فوری کار دولت برای تأمین هزینه‌ها و تسهیلات قرار گیرند‌.
فرصت سوم: اگر درست بنگریم، کشور حتی می‌تواند از قیمت جهانی پایین نفت فرصت‌سازی کند، در واقع ضرب این افت جهانی، می‌تواند از طریق کاهش قیمت سوخت و برق به تولیدکنندگان و کارخانجات صنعتی و تجاری و کاهش قیمت گازوئیل در بخش کشاورزی و ترابری منتقل شود و حاصلضرب منفی در منفی، برای کشور مثبت شود.