ضرورت حکمرانی الکترونیک در کسب و کارهای مجازی

محمدرضا قدوسی کارشناس کسب و کارهای نوپا
آیا می‌دانستید که طبق مصوبه‌ای در سال 85، کاربران خانگی اینترنت نمی‌توانند از اینترنت با سرعت بیش از 128 کیلوبایت بر ثانیه برخوردار باشند؟ بله درست خواندید. اگر امروز مشترک اینترنت بالای 128 در خانه خود هستید، عملاً قانون مذکور را نقض کرده‌‌اید. این قانون به سال 85 برمی گردد که نگرانی زیادی بابت استفاده مردم و نیز محدودیت پهنای باند کشور وجود داشت. اما آیا امروز این قانون در عمل رعایت می‌‌شود؟ آیا با توسعه پهنای باند کشور، ایجاد کسب و کارهای متعدد مجازی و اینترنتی و ضریب نفوذ بالای گوشی‌‌های هوشمند در کشور، چنین قوانینی را دست و پا گیر نمی کند؟ و شاید بهتر باشد که بپرسم که آیا وقت تغییر یا حذف این قانون نرسیده است؟اشتباه نکنید، این مقاله در خصوص اینترنت 128 و ممنوعیت آن نیست. مواجهه مردم و بخصوص مؤسس یک کسب‌ وکار مجازی با قوانین مشابه این موضوع، در مراحل مختلف یک کسب و کار مجازی و استارتاپ، بسیار رخ می‌دهد و در هر زمینه که قصد فعالیت مجازی داشته باشید، می‌‌توانید سراغ چنین قوانین عجیبی را بگیرید و متأسفانه افرادی را پیدا کنید که بابت رعایت یا عدم رعایت آن، آسیب‌های جدی دیده‌اند.
آیا امروز می‌‌توان ایرادی به قانون سال 85 گرفت؟ آیا در سال 99، می‌‌توان بدون در نظر گرفتن دلایل و عللی که سبب وضع قانون مذکور شده، قانونگذار وقت را به باد انتقاد گرفت و به یکباره خیل عظیمی از قوانین این چنینی را حذف کرد؟ چه کسی باید مسئول کنترل باشد و چگونه باید این کار را به نحوی انجام دهد که مرتکب اشتباه مشابهی نشود؟.....
این مقاله، قصد دارد به صورت بسیار موجز، مسیری را پیشنهاد دهد تا احتمال خطای مشابه به حداقل برسد. مسیری که سالیان زیادی است توسط کشورهای متعددی آزمون شده و هر ساله، کشورهای مختلف براساس آن سنجیده می‌‌شوند. اما نام این مسیر چیست؟ نام این مسیر، حکمرانی خوب است. برای پاسخ به این سؤال، به دستور ریاست محترم جمهوری به معاون پارلمانی خود برمی‌ گردیم. ریاست محترم جمهوری، از کلمه کلیدی و پرمغز «حکمرانی» استفاده کردند در حالی که کلماتی نظیر «مدیریت» یا «قانونگذاری» نیز می‌‌توانست معنای مشابهی در ذهن‌‌ها پدیدار کند. اما به واقع بار معنایی این عبارت چیست که مورد تأکید ایشان قرار گرفته است؟ شاید ساده‌ترین تعریف حکمرانی، تعریفی باشد که سازمان ملل متحد ارائه کرده است: شناسایی بازیگران، فراهم کردن منابع (زمین بازی)، تعیین قوانین کلی بازی و در نهایت ایجاد ارتباط فیمابین بازیگران بدون درگیر شدن در عملیات و مدیریت بازی. برای نمونه، به بازی فوتبال اشاره می‌کنم. فیفا (فدراسیون جهانی فوتبال)، اولاً بازیگران صنعت فوتبال را شناسایی کرده است، ثانیاً منابع لازم را جهت ایجاد و توسعه فوتبال در کشورهای مختلف در اختیار بازیگران قرار می‌دهد، ثالثاً قوانین و قواعد کلی بازی را به کمک اعضای فیفا مشخص کرده است و در نهایت ارتباط بین بازیگران را از طریق رویدادهایی نظیر جام جهانی، جام باشگاه‌ها و حتی جلسات تصمیم‌گیری فیفا، برقرار کرده است. اما تا به حال مشاهده نشده و نخواهد شد که ریاست فیفا، خودش در زمین بازی حاضر شده یا نتیجه یک مسابقه را تغییر داده، بدون نظرخواهی از اعضا، قانونی مصوب کند یا به نحوه مربیگری یک مربی، انتقاد کند. کار فیفا، حکمرانی است.
در حکمرانی باید به این نکته ظریف دقت شود که بر خلاف مدیریت که پیش فرض خود را  روی اتخاذ تصمیمات خوب برای سازمان خود می‌داند، حکمران باید تمام ذینفعانی را که از نتیجه تصمیم وی، منتفع یا متضرر می‌شوند در نظر گیرد. به عبارتی مدیر، وظیفه‌اش حداکثر کردن سود سازمان خودش است و سازمان را قلمروی خود می‌‌داند در حالی که حکمران، به همه ذینفعان و نیازهای آنها توجه کرده و می‌داند که هرگونه تصمیم وی، منجر به خلق هزاران فرصت یا نابودی هزاران کسب و کار یا زندگی خواهد شد و نیز می‌داند که در نهایت، نتیجه همه این اتفاقات به خود او نیز بازمی‌ گردد.
ریاست محترم جمهوری، با بکار بردن نحوه ای  ازحکمرانی که زیربنای آن توسعه اقتصادی است و تلفیق آن با سبک جدید حکمرانی در دوران کرونا، عملاً دستور به حکمرانی الکترونیک داده‌اند. تفاوت جدی و ماهوی بین حکمرانی الکترونیک و دولت الکترونیک است؛ در دولت الکترونیک، تلاش بر ایجاد روابط سنتی به صورت الکترونیکی است تا دسترس ‌پذیری، پیگیری پذیری و مکانیزه شدن کارها را به همراه داشته باشد. اما آیا این امر، کفایت می‌کند؟ قطعاً خیر. در حکمرانی الکترونیک که  روی دولت الکترونیک سوار خواهد شد، رفتار دیگری از حکمران انتظار می‌‌رود.
پیش از آنکه دولت اقدام به حرکتی هیجانی در تصویب قوانین جدید در حمایت از حکمرانی الکترونیک کند  یا قصد برانداختن انبوهی از قوانین به ظاهر دست و پا گیر را داشته باشد، باید بداند که حکمرانی الکترونیک دو مشخصه بارز دارد: اولاً باید در ذهنیت حکمران، این موضوع نهادینه شده باشد و ثانیاً خود، اهل اقدام باشد. به بیان ساده‌تر، به جای آنکه بنشیند، باید به میان ذینفعان مختلف آمده و به جای آنکه دستور دهد باید با آنها گام ‌به‌ گام مسیر را طی کند.
گام‌‌هایی که باید حکمرانی الکترونیک طی کند، طبق تعریف سازمان ملل عبارتند از:
ایجاد مشارکت: حکمران با شناخت کامل بازیگران به عنوان مثال صنعت گردشگری مجازی، آنها را به تعامل فراخوانده و در صورت نیاز، نهادی اجتماعی ایجاد کند.
برپایی قانون: با مشارکت بازیگران و در نظر گرفتن منفعت عمومی، بدون آنکه باج دهد، موجب برنده شدن همگان شود.
شفاف‌‌سازی: تمام داده‌‌ها، تصمیمات و مجوزها را به صورت صریح ارائه دهد. تمام ذینفعان باید بتوانند به داده‌‌های باز، مصوبات و درخواست مجوزها دسترسی داشته باشند.
پاسخگو باشد: به سرعت به نیازهای پویای کسب ‌وکارها پاسخ داده و تغییرات لازم را مدیریت کند.
اجماع ‌پذیری: نقطه نظرات مختلفی که پیرامون موضوعات هستند را شنیده و با سعه صدر، همگان را به سمت اجماع، رهنمون باشد.
مشمولیت و برابری: همگان، عادلانه از مواهب قانون برخوردار شده و کسی برتری نداشته باشد.
کارایی و کارآمدی: کارایی و کارآمدی حکمران است که سبب آبادی محیط پیرامونش می‌‌شود و اگر ساکن و یکجانشین باشد، سایرین به او دل نخواهند بست.
حساب پس دادن: اگر این روحیه در حکمران باشد، سایرین نیز وظیفه خود را بر حساب پس دادن خواهند دید و اگر چنین نباشد، دیگران نیز مسئولیت پذیر نخواهند بود. به فرمایش حضرت علی(ع)، همه مردم علاوه بر اینکه تحت مسئولیت حکمران هستند، خودشان نیز نسبت به یکدیگر مسئول خواهند بود.