چالش «ایاصوفیه»

زهره صفاری/ تنها ساعتی پس‌از آنکه بنای تاریخی و موزه باستانی «مسجد ایاصوفیه» با حکم دادگاه اجرایی ترکیه و دستور رئیس‌جمهوری این کشور به عبادتگاه مسلمانان تبدیل شد، مجامع مختلف بین‌المللی نسبت به این اقدام واکنش نشان دادند.
به‌گزارش شبکه خبری «الجزیره»، «رجب طیب اردوغان» با اعلام این دستور یک ساعت پس از انتشار حکم دادگاه بر غیرقانونی خواندن اقدام آتاتورک برای تغییر کاربری مسجد ایاصوفیه به موزه، از برگزاری نخستین نماز جماعت در این مسجد در جمعه آتی خبر داد. در این میان فارغ از واکنش‌های موافق و مخالف داخلی و جهانی، حمایت توئیتری کابینه اردوغان از این تغییر جنجال برانگیز جالب به نظر می‌رسید. به نوشته «فرانس پرس»، نخستین توئیت در صفحه رسمی رئیس‌جمهوری ترکیه منتشر شد. او که پیش‌تر اعتراضات بین‌المللی را حمله به حاکمیت ترکیه عنوان کرده بود، با به اشتراک‌گذاری رونوشت دستور و امضای خود، این تغییر را اعلام کرد. پس از او «عبدالحمید گل»، وزیر دادگستری ترکیه، با بازنشر تصویری از بنای ایاصوفیه نوشت: «جمعه خوبی داشته باشید.» همزمان «برات البایراک»، وزیر اقتصاد و داماد اردوغان نیز در حساب توئیتری خود، بازگشایی ایاصوفیه به روی مسلمانان را اتفاقی عنوان کرد که دیر یا زود رخ می‌داد.
فریادهای جهانی که نادیده گرفته شد
«ایاصوفیه» در قرن ششم میلادی به‌عنوان یک کلیسا مورد بهره‌برداری قرار گرفت اما پس از سال‌های متمادی تبدیل به مسجد شد و سرانجام در زمان آتاتورک، آخرین تحول در آن اتفاق افتاد و به موزه تغییر کاربری داد. همین پیشینه و صبغه تاریخی کافی است تا طیف مخالفان تصمیم «اردوغان» را گسترده‌تر کند. رهبران کلیساها سرسخت‌ترین مخالفان این تغییر هستند. به‌طوری که «ولادیمیر لگویدا»، سخنگوی کلیسای ارتدکس روسیه گفت: «تبدیل ایاصوفیه به مسجد نشانه نادیده گرفتن صدای میلیون‌ها مسیحی است و نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند. ما این تصمیم را تهدیدی برای جامعه مسیحیت می‌دانیم.» «ولادیمیر ژهاباروف»، از اعضای کمیته سیاست خارجه وزارت خارجه روسیه نیز این تصمیم را یک اشتباه خواند: «این تصمیم نه تنها سودی به حال مسلمانان ندارد که باعث تفرقه افکنی در میان پیروان مذاهب می‌شود.» سازمان جهانی یونسکو نیز با ابراز تأسف از این اتفاق در بیانیه‌ای نوشت: «تأسف بار است چراکه دولت ترکیه هیچ مذاکره یا هشداری در این باره نداد و با تصمیمی ناگهانی دست به چنین اقدامی زد.» «جوزف بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز گفت: «هم حکم دادگاه و هم تصمیم اردوغان برای مدیریت یک تشکیلات مذهبی بر ایاصوفیه تأسف برانگیز است.» قبرس و یونان نیز بشدت به این تصمیم واکنش نشان داده و این اقدام اردوغان را بازگشت تاریخ به عقب دانستند.در همین حال «مورگان اورتگاس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز گفت: «اقدام بسیار ناامید‌کننده‌ای بود اما امیدواریم دولت ترکیه امکان بازدید از این بنا را برای همه گروه‌ها فراهم نگه دارد.» با وجود همه این مخالفت‌ها گروه اسلامی «حماس» فلسطین و جمهوری خودمختار شمال قبرس از این اقدام حمایت کردند. به گزارش خبرگزاری «آناتولی»، «رفعت مورا»، مسئول رسانه‌ای حماس گفت: «بازگشایی درهای ایاصوفیه به روی نمازگزاران افتخارآمیز است، ضمن اینکه ترکیه از حقوق حاکمیتی خود برای این تصمیم بهره برده و جای اعتراضی نیست.» جمهوری شمال قبرس نیز که تنها از سوی ترکیه به رسمیت شناخته می‌شود از تصمیم اردوغان اظهار خرسندی کرد.
 نرمش غیرممکن به سمت مسلمانان
آنچه اسناد تاریخی نشان می‌دهد طرح تغییر کاربری «ایاصوفیه» از سال 2005 کلید خورده اما هر بار به بن‌بست رسیده بود. این بار نیز آن‌طور که سایت «مگستر» نوشته است علاوه بر واکنش غیرمسلمانان، از سوی برخی اعضای جامعه مسلمان نیز مورد انتقاد قرار گرفته چراکه زمان آن را مناسب نمی‌دانند. اما به باور ناظران، انتخاب دوران اوج همه‌گیری کرونا برای اجرای این تصمیم، به نوعی از تلاش رئیس جمهوری ترکیه برای سرپوش گذاشتن بر سوءمدیریت بحران اقتصادی و زمینه‌سازی برای پیروزی در انتخابات آتی حکایت دارد.