کارتون‌های ایرانی امیدبخش پزشکان جهان

مریم سادات گوشه
خبرنگار
کارتون‌ها و کاریکاتورها سال‌هاست که در بحران‌های جهانی بیش از سایر هنرها مطرح می‌شوند و خیلی هم موفق عمل کرده‌اند. وقتی در ایران کرونا آمد و مردم قرنطینه شدند، کاریکاتوریست‌ها و انیماتورها هم دست به کار شدند. هنرآفرینی کردند بدون هیچ پشتوانه‌ای تا جایی که هنرشان جهانی شد.
در بین کاریکاتوریست‌های ایرانی گرچه  خیلی از هنرمندان آثار پرمخاطبی داشتند، اما این بار آثار علیرضا پاکدل یکی از آثار پربازدید به روایت تعداد لاینک‌ها در اینستاگرام شد. آثاری که به گفته او بیشتر در دنیا بازتاب داشت تا در ایران. به گفته این کاریکاتوریست او پیام‌هایی از پزشکان آن سوی مرزها داشته است و مورد تحسین واقع شده است.
سؤال اینجاست که چرا کاریکاتور و کارتون نسبت به سایر هنرها اینگونه رشد داشته است؟ و توانسته حرف بیشتری در دنیا بزند و در مواجهه دنیا با ویروس کووید19 ارتباط بیشتری با جامعه جهانی برقرار کند. از طرفی وقتی چنین حوزه‌ای ظرفیت بالایی برای رونق بخشی به‌کار هنرمندان ایران دارد، چرا هنوز در ایران اینگونه به آن بی‌مهری می‌شود در صورتی که کار هنرمندان ما مرزها را درنوردید!
کارتون و انیمیشن پاسخگوی نیازهای مردم است
جمال رحمتی از جمله کاریکاتوریست‌های موفقی بود که انیمیشن هفت خان کرونایی را در همان روزهای اول قرنطینه ساخت و مخاطبان بسیاری آن را دیدند و دست‌به‌دست در فضای مجازی چرخید.
او در پاسخ به اینکه چرا کارتون و کاریکاتور بیشتر از آثار دیگر حوزه تجسمی در شرایط بحرانی موفق‌تر عمل کرده‌اند، به «ایران» می‌گوید: «کارتون جزو ابزارهای رسانه‌ای است که در مطبوعات کاربرد دارد و طبیعتاً مخاطب را می‌شناسد. دوم اینکه ذاتاً یک ابزار رسانه‌ای خبری است. یعنی همیشه در کنار مطبوعات بوده است. برای همین وقتی مسأله‌ای خبری می‌شود، آن هم از این جنس و در سطح جهانی شاخک‌های همه را حساس می‌کند، طبیعتاً اینجا جایی است که کارتون و کاریکاتور باید وارد شود. از طرفی هم کارتون و کاریکاتور یک زبان بین‌المللی دارد و این زبان را همه می‌فهمند. و اصولاً بر خلاف نقاشی و رشته‌های دیگر تجسمی که با حس افراد سر و کار دارد، کارتون با قدرت تحلیل افراد سروکار دارد. یعنی به‌صورت واضح و مشخص در مورد مسأله‌ای حرف می‌زند. در نقاشی الزاماً اینگونه نیست. به‌طور عمده در نقاشی با حس سر وکار داریم. اما اینجا مشخصاً صحبت کردن در مورد یک رویداد است. از طرفی هم در مواجهه با بحران یکسری نیازها پیدا می‌شود. مثلاً نیاز به اینکه کسی دلگرمی به شما بدهد و امیدوارت کند و در کنارت باشد. و خیلی نیازهای دیگر. کارتون و در کنارش انیمیشن بخوبی می‌تواند به مردم پاسخ این نیازها را بدهد. خیلی از مشاغل با آمدن کرونا لطمات زیادی دیده‌اند. مثلاً اگر من دارای شغلی باشم که لطمه دیده است با دیدن این کاریکاتور به بخشی از احساس من جواب داده شده است و حس می‌کنم که حرف من جایی گفته شده و ممکن است مسئولی آن را ببیند. چون اینها جوابگوی این حس‌ها و نیازها است از آن استقبال می‌شود. از طرفی هم چیزی است که زمان بسیار کمی را از بیننده می‌گیرد و نیاز نیست که برای ارتباط گرفتن با محتوای آن زمان زیادی صرف شود برای همین انسان دوره مدرن که زمان زیادی برای مطالعه ندارد به شکل طبیعی از آن استقبال می‌کند.»
او در پاسخ به اینکه کارتون‌ها و کاریکاتورها چقدر می‌تواند در تنویر افکار عمومی نسبت به بحران هایی مثل کرونا تأثیرگذار باشد، می‌گوید: «چون کارتون و کاریکاتور زمان کمی از مخاطب می‌گیرد، امکان بسیار مناسبی است تا بتوان در افکار عمومی تأثیر گذاشت. منتهی موفقیت یا عدم موفقیت آن در این است که این کارتون کجا ارائه می‌شود؟ یعنی باید در جاهایی ارائه شود که مردم به شکل عادی به آنجا بیشتر مراجعه می‌کنند. مثلاً دربیلبوردهای شهری که محل تردد مردم است. یا در فضای مجازی که مردم با آن سرو کار دارند بسیار مؤثر است. طبیعتاً ارائه کار هم خیلی مهم است. خود کارتون می‌تواند مؤثر باشد اما این تأثیر زمانی بیشتر می‌شود که برای محل ارائه آن درست فکر شود.»
رحمتی در خصوص جایگاه کاریکاتور در ایران و در دنیا توضیح می‌دهد: «ایران در دنیا جایگاه و رتبه خوبی در کارتون و کاریکاتور دارد و اگر بخواهیم کاریکاتور و کارتون را به دو بخش مطبوعاتی و غیرمطبوعاتی تقسیم کنیم، ایران در بخش غیر مطبوعاتی موفق‌تر است. و در بخش مطبوعاتی به‌دلیل اینکه مطبوعات رونق چندانی ندارد شاید بتوان آن را طبیعی دانست. به طور کلی همکاران من در این حرفه بسیار خوب عمل کرده‌اند. از جمله موفق ترین‌ها در این زمینه علیرضا پاکدل بود که کارهایش به شکل جهانی دیده شد و این نشان می‌دهد که ظرفیت ما در این حوزه بسیار بالاست و می‌تواند مخاطب جهانی پیدا کند. و ایران هم جایگاه خوبی دارد.»
این هنر در ایران با همه قابلیت‌هایش مظلوم است
علیرضا پاکدل کاریکاتوریست جوان ایرانی که کارهایش در جهان دیده شده است، درباره جهانی شدن کارش به «ایران» می‌گوید: «تأثیر چشمگیر این کار در دنیا برای من هم شگفتی داشته است. من هم همزمان با کارتونیست‌های دیگر کارم را در ایام کرونا شروع کردم و حجم کارهایم را هر روز بیشتر کردم و یکدفعه متوجه شدم در ابعاد جهانی در فضای مجازی منتشر می‌شود. این برایم شگفتی آور بود چرا که کارهایم فقط در صفحه شخصی اینستاگرامم منتشر می‌شد و مربوط به جایی هم نبود.»
او در مورد این هنر و وجه تمایزش با سایر هنرها می‌گوید:«هنر کاریکاتور یکسری ویژگی‌هایی دارد که نسبت به هنرهای دیگر آن را متمایز می‌کند. ارتباط سریع همراه با چاشنی طنز چه فکاهی و چه تلخ کمک بزرگی در همه گیر شدن این رشته از هنر کرد. در مورد جهانی شدن کارتون و کاریکاتور کرونا چون این بیماری بین‌المللی بود انتشار آثارش هم بعد بین‌المللی دارد. وقتی کارهای من اینگونه وسیع دیده شد، حس خوبی داشتم و باعث شد از نظرات مخاطبان داخلی و خارجی برای کارهای بعدی‌ام استفاده کنم.»
پاکدل با اشاره به استقبال رسانه‌ها و سایت‌های خارجی از آثارش تصریح کرد:«آثارم در سایت‌ها و شبکه‌های تلویزیونی دنیا به نمایش درآمد در صورتی‌که هیچ سایت یا رسانه‌ای در داخل ایران کارهایم را حمایت نکردند. حتی یک بیلبورد شهری به آن اختصاص ندادند. اما باز هم خدا را شکر که بخش سازمان نظام پزشکی و آتش‌نشانی از آن استقبال کردند. بسیاری از پرستاران و پزشکان در سطح جهان در مورد آثارم از تمام نقاط دنیا پیام دادند و ابراز خوشحالی کردند که یک هنرمند، فداکاری کادر درمان و آتش‌نشانی و هلال احمر را اینگونه منتشر کرده است. صفحه اینستاگرام برای اولین بار بود که من و دو نفر از هنرمندان سایر کشورها در حوزه تجسمی را معرفی کرد. اما در کشور ما دریغ از کمی اهمیت از سوی مدیران فرهنگی. و برای من دلسرد‌کننده بود با اینکه فرهنگ ایرانی اسلامی کشورم را در آثارم نمایش دادم و کارهای من و همکارانم همه خودجوش بوده است، اما نه بازخورد داخلی داشت و نه مورد توجه مسئولان فرهنگ و هنر قرار گرفت. این هنر با همه قابلیت‌هایش مظلوم است.»