برای سینمای ما زیادی نجیب بود

نرگس عاشوری
 خبرنگار
انتشار پوستر سخنرانان مراسم یادبود خسرو سینایی در صفحه‌های شخصی اهالی سینما دعوتی بود از علاقه‌مندان سینما برای یک گردهمایی. این‌بار نه در خانه سینما و با محدودیت‌های معمول. کانون کارگردانان سینما در اقدامی بدیع در روزهای اعمال فاصله‌گذاری اجتماعی، تصمیم گرفت یادبود مجازی این فیلمساز، شاعر و آهنگساز را ساعت 20 روز جمعه 17 مردادماه در صفحه اینستاگرام این صنف برگزار کند. کانون کارگردانان در دومین تجربه بعد از مراسم یادبود سیامک شایقی، برنامه‌ای کم‌نقص‌تر از دوره قبل اجرا کرد. برقراری ارتباط با اغلب چهره‌های درج شده در پوستر، بسته بودن کامنت بازدیدکنندگان در بیشتر مواقع، ارتباط راحت‌تر با میهمانان گواهی بود بر اینکه برگزارکنندگان برنامه با هماهنگی و شناخت بهتر از فضای مجازی، با وجود اختلال اینترنت در مسیر رسیدن به تجربه‌های موفق‌تر در لایو اینستاگرام هستند؛ فرصت و فضایی که حمید فرخ‌نژاد، مجری برنامه با طعنه و شوخی گفت: «خدا را شکر این فضا هست که با هم باشیم. هنوز فیلتر نشده است.»
همچنان در کوچه‌های بی‌انتهای عشق
«مرثیه‌سرای آوارگان ستم‌دیده، راوی رنج و شادی و مهر، همچنان در کوچه‌های بی‌انتهای عشق، در جست‌وجوی نور و رنگ و زیبایی، گام برمی‌دارد. خسرو سینایی، فیلمساز، موسیقیدان، شاعر، نویسنده، آموزگار و از اهالی شایسته سرزمین بی‌مرز هنر و فرهنگ، از این پس در آثارش، به زندگی ادامه می‌دهد. جایش کنارما خالی‌ است، نام و یادش اما خواهد ماند، تا همیشه.» فرخ‌نژاد رأس زمان وعده شده، برنامه را با قرائت این متن در رثای خسرو سینایی آغاز کرد که به همت رخشان بنی‌اعتماد به امضای 630 هنرمند رسیده است. او که تسلط قابل قبولی در اجرای برنامه زنده داشت در ادامه به درگذشت ماه‌چهره خلیلی اشاره کرد و در بخش‌های مختلف اطلاعاتی از فعالیت هنری سینایی ارائه کرد.
چند آرزوی سینایی از زبان فرزندش
پس از تلاوت آیاتی از سوره الرحمن توسط محمد موسی‌زاده و پخش قطعه‌ای موسیقایی از آثار خسرو سینایی، محسن امیریوسفی که در مکان برگزاری مراسم حضور داشت به عنوان اولین سخنران، از حسرت ساخت فیلم «قطار زمستانی» یاد کرد و از شخصیت هنری چندوجهی سینایی گفت. این فیلمساز، از سینایی به عنوان کارگردان‌ تکرارنشدنی سینمای ایران و نسل استثنایی دهه ۴۰ یاد کرد؛ از نسلی که به گفته او در آن امثال تقوایی، بیضایی، مهرجویی و کیمیایی را داریم. گفت‌وگو با خانواده سینایی؛ فرح اصولی، آلما، گیزلا و سام و سمیرا سینایی از بخش‌های دیگر این برنامه بود. فرح اصولی از نگاه هنری این فیلمساز گفت و او را آرتیست مدرن نامید. گیزلا خاطره‌ای از ساخت فیلم کوتاه «ماهیگیر» در وین تعریف کرد و سمیرا آخرین دستنوشته پدرش را خواند: «زندگی آمدن و رفتن کوتاهی بود، که ز هر راه که رفتیم در آن چاهی بود. دائم از چاه رهیدیم و فتادیم به چاه. عقل‌مان راهنمای بد و گمراهی بود.» و سام هم از آرزوهای پدرش گفت: «دخترانی مثل احلام حق انتخاب شیوه زندگی‌شان را داشته باشند. پناهجویان کرد و لهستان و افغان و... بابت مهاجر بودن مورد تبعیض و خشونت قرار نگیرند. سینماگران آزاد از تیغ سانسور آنچه باور دارند بسازند. دستاوردهای فرهنگ و هنر گذشته در بطن هویت امروزمان زنده باشد.»
خاطره معتمدآریا از یک والس بی‌نظیر
فاطمه معتمدآریا دیگر سخنران این مراسم بود. او با اشاره به خانواده هنرمند این فیلمساز گفت: «آرتیست بودن فقط ارائه اثر هنری نیست، با منش و اخلاق است که آرتیست ماندگار می‌شود.» معتمدآریا در ادامه خاطره‌ای از ضبط موسیقی «شهر موش‌ها» تعریف کرد: «آن زمان من بسیار جوان بودم سینایی آکاردئون می‌زد؛ یک والس بی‌نظیر. هنوز خاطرم هست زمانی که او ساز می‌زد دل همه ما می‌تپید.»
نجابت صفت او بود
«سینایی برای سینمای ما زیادی نجیب بود.» این عبارت ها ترجیع‌بند صحبت‌های بهمن فرمان‌آرا درباره سینایی بود: «خسرو برای سیستم مدار بسته ما که فقط دوست را می‌خواهد، زیادی نجیب بود و در نتیجه کارهایی را که می‌خواست، نتوانست به نتیجه برساند. به او می‌گفتند بودجه نیست درحالی که برای کسی که تازه به سینما آمد 50 برابر بودجه وجود داشت. او حرص می‌خورد اما از جنسی نبود که در روزنامه‌ها مصاحبه کند. نجابت بهترین صفتی است که می‌توان درمورد او گفت. اما او در بیزینسی، نجیب بود که خیلی نجابت به کار نمی‌آید. سینایی از جنس چاپیدن و زرنگی نبود.»
اعتراضش هم محترمانه بود
رخشان بنی‌اعتماد به دلیل کسالت در برنامه حضور نداشت اما شعری از سینایی در پس زمینه ساخته‌های موسیقایی او، با صدای بنی‌اعتماد پخش شد. بابک احمدی با ابراز ناراحتی از بی‌مهری‌ها و جفاهایی که به سینایی شد، اظهار امیدواری کرد برای امثال سینایی که تعدادشان کمتر از انگشتان یک دست است این اتفاق تکرار نشود. همایون اسعدیان از زندگی محترمانه‌ به عنوان آموخته بزرگ سینایی برای اهالی هنر یاد کرد: «ایشان به ما محترم بودن را یاد دادند، حتی نسبت به شرایط محترمانه اعتراض می‌کرد و متأسفانه این محترم بودن را کم داریم.» علی لقمانی (فیلمبردار) از سینایی به عنوان سنگ صبوری یاد کرد که در کنار او متوجه گذر زمان نمی‌شدی: «برخی آدم‌ها وقتی کنارشان هستی احساس می‌کنی چیزی به تو اضافه می‌شود، رشد می‌کنی و سینایی چنین آدمی بود.»
تاریخ از دست دادن فرصت‌ها و شخصیت‌ها
صحبت‌های ناصر فکوهی (جامعه‌شناس) حول محور شناخت سینایی از جامعه و تاریخ ایران بود: «از گفت‌وگوهایش می‌شود عمق دانش را به جامعه ایران دید. با وجود اینکه حرفه‌‌اش جامعه‌شناسی نبود اما همه مسائل را بخوبی تحلیل می‌کرد و در واقع دید جامعه‌شناسی عملی داشت. تاریخ کشور ما تاریخ از دست دادن موقعیت‌های مناسب و فرصت‌ها و شخصیت‌هاست. کسانی که می‌توانستند کارهای بزرگ در سینما، تئاتر و ادبیات و... انجام دهند به دلیل فقدان شرایط نتوانستند. بهترین خدمت به سینایی ادامه راهش است.» در ادامه احمد نادعلیان (هنرمند و نقاش) از سابقه آشنایی با سینایی با «کوچه پاییز» گفت تا ساخت «جزیره رنگین». هوشنگ گلمکانی (منتقد سینما) آخرین سخنران مراسم هم از رابطه استاد و شاگردی سینایی در دانشگاه گفت و در بخشی از صحبت‌هایش تأکید کرد: «سینایی شمالی بود اما فیلمی درمورد آبادان و جنوب ایران ساخت که این همه برما تأثیر گذاشت و این کار کمی نیست.»