رهایی زاینده رود از «بند»های غیر مجاز

حمیرا حیدریان
 خبرنگار
زاینده رود اسیر بندهایی است که به‌صورت غیر مجاز ساخته شده تا آب را از بستر رودخانه به‌سمت زمین‌های کشاورزی و ویلاها هدایت کند. سهم آب مناطق پایین دست رودخانه و حقابه تالاب گاو خونی با همین بندهاست که از بین می‌رود. این دستبردها به زاینده رود باعث شده تا در دهه‌های اخیر به‌علت کمبود بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت، این رودخانه در پایین دست، به یک رودخانه فصلی تبدیل و در تابستان با خشکی مواجه شود. هفته گذشته کشاورزان شهرستان لنجان عزم خود را جزم کردند تا یکی از بندهایی را که با هدف برداشت غیر مجاز آب از زاینده رود احداث شده بود از بین ببرند. این تلاش با حادثه‌ای تلخ همراه شد و جان یک غواص آتش‌نشانی را گرفت.
منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» درباره حادثه گفت: مرحوم حیدری سرپرست آتش‌نشانی چمگردان با حدود ۱۵ سال سابقه کار از نیروهای فعال و متخصص غواصی بود که متأسفانه پیش از ظهر روز پنجشنبه 30 مردادماه هنگام تعدیل یکی از بندهای موجود در زاینده رود در شهرستان لنجان جان خود را از دست داد.
وی با بیان اینکه آزادسازی بستر رودخانه از بندها نیازمند کار کارشناسی و فنی است، افزود: چند نفر از کشاورزان از وی خواستند که برای ساماندهی رودخانه و تعدیل بندهای موجود در زاینده رود به آنها کمک کند و این نیروی آتش‌نشانی برای کمک‌رسانی با طناب وارد رودخانه شد اما به‌دلیل شدت جریان آب، طنابی که به همراه داشت رها شد و متأسفانه براثر اصابت سرش به سنگ‌های بستر رودخانه فوت کرد.
آزادسازی 170 کیلومتر از زایند رود از بند
حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان هم در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: اتفاقی که چند روز پیش برای یکی از مأموران نیروی آتش‌نشانی در پی کمک برای ساماندهی رودخانه و تعدیل بندهای موجود در زاینده رود به خواست کشاورزان منطقه لنجان افتاد و متأسفانه وی جان خود را از دست داد موضوعی است که در پی سهل‌انگاری صورت گرفت و مربوط به سازمان آب منطقه‌ای نمی‌شود.
وی با ابراز تأسف از این حادثه، افزود: کار آزاد‌سازی بند به‌دلیل وجود سنگ‌های عظیم با ارتفاع زیاد و شدت آب تنها با ماشین و بیل مکانیکی امکان پذیر است و به‌کار‌گیری یک غواص کار غیرمنطقی و عجیبی بوده که صورت گرفته است.
وی با بیان اینکه آزادسازی و ساماندهی رودخانه زاینده رود درحوزه شرق استان اصفهان از سال 1393 آغاز شده است ادامه داد: تاکنون نزدیک به 170کیلومتر از محدوده مسیر زاینده رود آزادسازی شده و در دو طرف رودخانه زاینده رود نیز 150 کیلومتر جاده‌های دسترسی احداث شده است؛ همچنین تاکنون ۲۵ کیلومتر از مسیر رودخانه زاینده رود در غرب اصفهان نیزتسطیح شده است.
ساسانی با تأکید بر ضرورت انضباط در برداشت آب از حوضه زاینده رود تصریح کرد: آزادسازی، ساماندهی و ایجاد جاده‌های دسترسی پیرامون رودخانه زاینده رود امری اجتناب‌ناپذیر است؛ در سال‌های اخیر، شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با هماهنگی مؤثر صنف کشاورزان استان اصفهان نسبت به آزادسازی و ساماندهی حریم و بستر رودخانه اقدام کرده است.
این مسئول خاطرنشان کرد: از ابتدای ماه تیر آزادسازی‌هایی در قالب احکام قطعی صادره از محاکم دادگستری و همچنین تبصره چهار ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب در حاشیه رودخانه زاینده رود انجام شد. تاکنون 71 بند در مسیر رودخانه زاینده رود آزادسازی شده است و در چَمگُردان از توابع شهرستان لنجان 40 بند نیاز به اصلاح دارد.
وی در پاسخ به این سؤال که علت وجود این بندها در مسیر رودخانه زاینده رود چیست گفت: مزارعی وجود دارند که در گذشته نهرها در آن به صورت سنتی ساخته شده‌اند و برای اینکه تراز آب را بالا بیاورند و از آب رودخانه زاینده رود استفاده کنند اقدام به احداث این بندها بدون هماهنگی شرکت آب منطقه‌ای کرده‌اند. شرکت آب منطقه‌ای برای ایجاد انضباط در برداشت از آب رودخانه برابر قانون موظف به آزادسازی و ساماندهی آنان است تا هرچه بهتر مسیر آب سهل و روان و حقابه به پایین دست و بالا دست رودخانه و ذینفعان به طور عادلانه برسد.
فقط یک‌سوم حقابه گاوخونی پرداخت شد
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به حقابه زیست‌محیطی رودخانه و تالاب بین‌المللی گاوخونی که در برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو از آن با عنوان پایداری رودخانه یاد می‌شود، اشاره کرد و گفت: سالانه ۱۷۶ میلیون مترمکعب آب، حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی و رودخانه است که از این میزان در سال‌جاری حدود 60 میلیون متر مکعب به سمت تالاب گاوخونی رها‌سازی شده است.
وی افزود: «این رودخانه در سال‌های اخیر به‌دلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و برداشت‌های بی‌رویه به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است و در پایین دست بخصوص در فصول گرم سال با خشکی مواجه می‌شود. امیدواریم با بارش‌های آتی سهم بیشتری را برای تالاب گاو خونی شاهد باشیم.»
طرح ساماندهی حریم و بستر رودخانه زاینده رود اگر طبق برنامه اجرایی شود شاهد زاینده رود جاری و دائمی از سراب تا پایاب خواهیم بود زیرا لایروبی این رودخانه سبب جریان بهتر و مطلوب‌تر آب در بستر آن خواهد شد اما در این میان بارگذاری‌های بیش از حد صنایع، توسعه باغ‌ها و کشاورزی، ویلاسازی، حفر چاه‌های غیرمجاز، برداشت‌های غیرمجاز آب از منابع آب زیرزمینی در حریم و بستر زاینده رود، دست‌به‌دست هم داده تا خشکی این رودخانه و تالاب بین‌المللی گاوخونی را طی ۲۰ سال گذشته رقم زند. بی‌شک اجرای این طرح بدون هماهنگی مسئولان استانی و ملی و اقناع جوامع محلی و کشاورزان به‌عنوان ذینفعان میسر نخواهد شد.