دوسالانه‌های ملی سرامیک جریان سازند

گروه فرهنگی/ اکنون بعد از 9 سال قرار است یازدهمین دوره دوسالانه ملی سرامیک ایران در پاییز امسال برگزار شود؛ دوسالانه‌ای که وقفه بسیاری در برگزاری‌اش افتاد و قطعاً آسیب‌های بسیاری به همراه خود داشت. بیشترین آسیب‌ها به قشر جوان مربوط می‌شود چرا که به گفته هیربد همت آزاد سرامیست و دبیر این دوسالانه «در دنیای حرفه‌ای که عموماً نمایشگاه‌ها به صورت کیوریتورال یا نمایشگاه گردانی برگزار می‌شود، هنرمندان جوان نیاز به بسترهایی همچون دوسالانه دارند تا خودشان را به اثبات برسانند.»
گفت‌و‌گوی حاضر با همت آزاد در مورد برگزاری دوسالانه و اهداف ادامه این روند و مسائل پیرامون آن است که با هم می‌خوانیم.


آیا جامعه سرامیک از این وقفه 9 ساله زیان دیده است؟
از منظرهایی قطعاً متضرر شده است. در دنیای حرفه‌ای که عموماً نمایشگاه‌ها به صورت کیوریتورال یا نمایشگاه‌گردانی برگزار می‌شود، هنرمندان جوان نیاز به بسترهایی همچون دوسالانه دارند تا خودشان را به اثبات برسانند. عموماً انتظار نداریم یک کیوریتور با یک هنرمند جوان کار کند، اساساً با حرفه‌‌ای‌ها کار می‌کنند. دوسالانه‌ها جایی برای عرصه دستاوردهای هنری است که بخشی از آن متعلق به حرفه‌ای‌هاست و بخشی متعلق به استعدادهای جوان. این موقعیت بالندگی در اتمسفری رسمی است که از هنرمندان گرفته شد یا پیش نیامد. دوسالانه‌ها جریان‌سازند و در این چند دوره جریان‌سازی را از دست دادیم.
 نمایشگاه‌هایی که برگزار شد نتوانستند جریان‌ساز باشند؟
قطعاً بوده و دستاوردهای مثبتی داشته چه آنهایی که مرکز تجسمی برگزار کرده و چه آنهایی که به‌صورت خصوصی برگزار شده؛ اما مشروعیت و مقبولیت دوسالانه مسلماً فراتر از نمایشگاه گروهی است.
 در میان هنرمندان چه اعضای انجمن و چه آنان‌ که عضو نیستند، کسانی هم هستند که مخالف برگزاری دوسالانه باشند؟
مخالفانی داریم که رویکرد دوسالانه را امری مدرنیستی می‌دانند؛ دوسالانه در اتمسفر مدرنیستی شکل گرفته اما کارکرد دوسالانه امروز بیش از امری مدرنیستی است، چون درونمایه دارد و سعی می‌کند از طریق رسانه خود، پیامی منتقل کند و با مخاطب گفت‌و‌گو کند، دیگر کارکرد صرفاً مدرنیستی ندارد. زبان گفت‌و‌گو و توجه به خرده‌روایت‌های فرهنگی و مسائل و دغدغه‌های اجتماعی و کنش نقادانه همه از مظاهر رویکردهای معاصر است. دوسالانه می‌تواند خودش را با تغییرات و رویکردهای نوین همسو کند.
 شما دوسالانه را با یک درونمایه برگزار می‌کنید. چرا هنرمندان باید خودشان را درگیر درونمایه‌ای کنند که شورای سیاستگذاری تعیین کرده است؟
نقش درونمایه، جهت‌ دادن به دوسالانه نیست؛ بلکه ابزاری برای بیان است. فراتر از اینکه مجموع آثار یک نمایشگاه را هدفمند می‌کند، مسیرها و دروازه‌هایی برای هنرمند باز می‌کند تا از آن منظر به بیان شخصی خود برسد.
 اهداف دوسالانه چیست؟
اهداف دوسالانه را از منظری به سه بخش تقسیم می‌کنم: اتمسفری برای بالندگی و حضور هنرمندان جوان، نمایش آخرین دستاوردهای تخصصی رسانه و گسترش مرزهای زبان رسانه. فراتر از کارکردهای هنری دوسالانه در شرایط امروز، دوسالانه می‌تواند کارکردهای اجتماعی هم داشته باشد، ایجاد سرزندگی و شور در میان مخاطب و هنرمندان.
 بخشی از دوسالانه، گفت‌و‌گوهای مجازی و وبینارهاست که تجربه خوبی است. نگاه هنرمند امروز با هنرمند سی سال پیش متفاوت است و به‌واسطه دسترسی‌های بیشتر، ذهنیت و آگاهی بیشتری نسبت به هنرمند گذشته و مدرن دارد. در گفت‌و‌گوی هنرمندی از نسل دوم و نسل سوم صددرصد اختلاف‌نظرهایی در مورد فرم، تکنیک، مسائل اجتماعی و جلوه‌های بیرونی اثر هنری وجود دارد. در این مدت چه بازخوردهایی از جلسات گرفتید؟
دوست داشتیم جلسات را در شرایط مناسب‌تری با حضور هنرمندان و دانشجویان و علاقه‌مندان برگزار می‌کردیم. شرایط اجتماعی به نحوی پیش رفت که تقویم جلسات نقد و نظر با مشکل روبه‌رو شد. حرکت در فضای مجازی هم می‌تواند دستاوردهای خوبی داشته باشد و البته آسیب‌شناسی خودش را هم دارد. تفاوت در نگاه‌ نسل‌ها طبیعی است و همیشه وجود داشته است. امیدوارم هنرمندان با خودکاوی همسو با مسائل اجتماعی در خودشان تغییراتی ایجاد کنند و آن را بپذیرند.
 از اختلاف‌نظرها استقبال می‌کنید؟
همیشه اختلاف‌نظرها موجب رشد می‌شود. خیلی مواقع نباید قضاوت کنیم، که درست می‌گوید و چه می‌گوید. در نگاه چندوجهی رشد بهتری داشتیم.
 عموماً وقتی اختلاف‌نظر میان کسی که تجربه سی ساله دارد با فردی که تجربه پنج‌ساله، پیش می‌آید ما کفه ترازو را به سمت هنرمند باتجربه می‌بریم. در گفت‌و‌گوهای تحصصی دوسالانه چه اتفاقی می‌افتد؟
می‌توانیم کفه‌ ترازو را به هیچ سمتی میل ندهیم و اجازه حضور دهیم به تفاوت نگاه‌ها. اگر به رویکرد دوسالانه توجه داشته باشید، چه نسبت به رویکردهای ساختارگرا و چه معناگرا، ما فضا را باز گذاشته‌ایم. همنشینی دو نگاه متفاوت اشکالی ندارد.
 در وبینارها اختلاف نظر وجود دارد؟
بله، اختلاف‌نظر وجود دارد. امر هنری با سختی در فضای قضاوت حرکت می‌کند. هنر امروزه امری قراردادی است. ما در این دوسالانه قراردادهایی داریم که مطلق نیستند. در گذشته شاید متفاوت بوده‌ باشند و در آینده هم بر حسب شرایط تغییر می‌کنند. در این دوسالانه این حرکت نسبی را با قواعد و مشخصه‌های قراردادی میان دبیر و شورا و دست‌اندرکاران ایجاد کرده‌ایم.
 در این سال‌ها چقدر دوسالانه‌های گذشته را آسیب‌شناسی کردید؟
در دوسالانه دهم دبیر اجرایی بودم و با آقای اژدری، دبیر جشنواره همکاری داشتم. شرایط امروز متفاوت است. 9 سال برگزار نشدن آسیب‌هایی داشت، اما فرصتی برای بالندگی سرامیست‌ها شد. در بخش ساختار و تکنیک و اتفاقات اجتماعی که به‌صورت پشت سر هم در جامعه روی داده، در نگاه و زبان سرامیست‌ها تأثیر گذاشته است. با توجه به شرایط سخت ناشی از کرونا، برای انجمن راحت‌تر بود دوسالانه را برگزار نکند؛ اما مسئولیت اجتماعی این انگیزه را داد که با تمام مشکلات دوسالانه را برگزار کنیم. باید نسبی نگاه کنیم و امیدوارم دستاوردهایش بیشتر باشد.
 گاهی اوقات تصور می‌کنم میزان اجتماعی و سیاسی بودن هنرها متفاوت است. در هنرهای تجسمی نیاز به مجموعه‌ای از رمزگان است. آیا سرامیک می‌تواند هنر اعتراضی شود؟
اگر سرامیک را به‌عنوان یک رسانه در نظر بگیریم، حتماً می‌تواند. امروز آنچه رسانه سرامیک را مشروعیت می‌بخشد، همین نگاه اعتراضی است. واکنش هنرمند به اتفاقات و رویدادهای پیرامونی اعم از اقتصادی و سیاسی و اجتماعی است، هنرمند نمی‌تواند بی‌واکنش به رویدادهای پیرامونی بماند. اکنون بازه‌ای نیست که صرفاً به ذات رسانه بپردازیم. زبان گفت‌و‌گو، زبان انتقادی است؛ اما اینکه با چه رویکردی این انتقاد بیان شود، به هوشمندی هنرمند و قابلیت رسانه بستگی دارد. تصور من است رسانه سرامیک به سبب بازه وسیع تکنیک و توانایی استفاده از پتانسیل دیگر رسانه‌ها برای بیان خود، بستر مناسبی دارد و این به خودکاوی شخص هنرمند بستگی دارد. قطعاً ما از یک رسانه تجسمی توقع رسانه کاریکاتور را نداریم که صریح خوانده می‌شود. امروز هنر تجسمی کارش ایجاد پرسش است.

برش

هیربد همت آزاد: باید گفت بشر نیازمند گفت‌و‌گو است. در این دوسالانه صحبت از رسانه سرامیک است، به سرامیک به عنوان واسطه گفت‌و‌گو نگریسته شده است. خودکاوی در سرامیک بسیار می‌تواند بازه گسترده‌ای داشته باشد. پرداختن به تکنیک‌ها همیشه مدنظر بوده است. پخت، لعاب بدنه و تکنیک‌های تخصصی در سرامیک؛ اما شاید از این منظر هم بتوان به مسأله توجه داشت که فراتر رفتن از تکنیک‌ها گاهی می‌تواند خودکاوی باشد، نه ضدیت با تکنیک. استفاده از تکنیک در خدمت بیان، نه الزاماً استفاده از تکنیک برای خلق فرمی زیبا.
شاید رویکرد ما در دوسالانه بر این است هم آثاری که قائم بر ساختارها هستند جا و نقش برای دیده شدن دارند و هم آثاری که از سرامیک به عنوان واسطه‌ای برای گفت‌و‌گو استفاده می‌کنند. نخواستیم نگاهی انحصاری داشته باشیم، البته رویکردهای دوسالانه‌ها قراردادی هستند. در بازه‌های زمانی و مکانی تا حدودی متفاوت می‌شوند. در این دوسالانه به صورت قراردادی استفاده از مواد و رسانه‌های دیگر در تکمیل معنا برای اثر سرامیکی را مجاز شمردیم، گاهی یک فیلم و گاهی یک صدا می‌تواند به خود اثر سرامیکی کمک کند تا اثرگذاری و بیان بهتری داشته باشد و مخاطب دریافت بهتری داشته باشد و این همان انبساط مرزهای رسانه است.