هفت تپه‌ای که جهانی شد

«هفت تپه» اگر چه حالا به واسطه کارخانه و مزارع نیشکر و مشکلات کارگران منطقه به واژه‌ای آشنا بدل شده است ولی 55 سال پیش در این منطقه نه خبری از نیشکر بود و نه کارگر و کارخانه‌ای که بخواهد شکر تولید کند اما آن چه آوازه این منطقه را جهانی کرد؛ کشف شهری باستانی به جای مانده از دوران ایلامی (عیلامی) بود. در اواخر سال 1344 زمانی که اولین گاوآهن‌ها برای شروع به‌کار «کشت و صنعت هفت تپه» به زمین خورد؛ کشاورزان منطقه با آثار باستانی رو به رو شدند و همین شد که بزرگترین باستان‌شناس ایرانی که همه به‌عنوان پدرباستان شناسی ایران از او نام می‌برند؛ دکتر عزت‌الله نگهبان راهی منطقه شد و کاوش‌های باستان شناسی را شروع کرد و طولی نکشید که از ابتدای سال 1345 آثار گرانبهایی از یک شهر و محوطه‌های حکومتی بعد از چند هزارسال سر از خاک بیرون آورد. شهری مربوط به 1500 سال پیش از میلاد (3500 سال پیش) که کاوش‌های باستان شناسان به سرپرستی عزت‌الله نگهبان (1344 تا 1355) نشان داد، شهری ایلامی به‌نام «کاپناک» با حاکمیت «تپتی آهار» بوده است. باستان شناسان درچندین فصل کاوش در هفت تپه آثاری از آرامگاه تپتی آهار، معبد مخصوص او، آرامگاه دسته جمعی، ساختمان‌های حکومتی و آثار بسیاری از زندگی عمومی مردم را کشف کردند.
کشف محوطه‌های باستانی در منطقه هفت تپه در سال 1345 بازتاب گسترده‌ای در بین مردم و روزنامه‌ها از جمله کیهان و اطلاعات داشت و تا جایی مورد توجه قرار گرفت که اطلاعات خبرنگارانی را به منطقه اعزام کرد. خبرنگار اطلاعات در شروع گزارش خود که روز 24 فروردین 1345 منتشر شده با اشاره به این که «در هفت تپه خوزستان شهر عظیمی از زیر خاک بیرون آورده شده که از ‏نظر اهمیت تاریخی برابر با آثار برجسته ‏ای نظیر تخت جمشید است» نوشته:«در بازدیدی که از وضع شهر هفت هزار ساله ‏که طی یک ماه حفاری از قعر زمین سر بر ‏آورده است به عمل آمد، معلوم شد که منطقه ‏هفت تپه، خوزستان تجلیگاه تمدن و تاریخ ‏هفت هزار ساله ایران است.‏.. در سومین قسمت از معبدی ‏که داخل آن آرامگاهی بزرگ قرار دارد ‏مدارکی به‌دست آمد که نشان می‌دهد این معبد ‏و آرامگاه‌های داخل آن در زمانی ساخته شده ‏است که ایلامی‌ها در اوج قدرت بوده‌اند.‏ همین مدارک مکشوفه نشان می‌دهد که ایلامی ‏ها مراسم دفن اجساد مردگان مخصوصاً اجساد ‏بزرگان و احیاناً سلاطین خود را با استفاده از وسایل مخصوص ‏برگزار می‌کرده‌اند. معبد مکشوفه که در ‏داخل آن چندین آرامگاه قرار دارد و شش ‏اسکلت از داخل آرامگاه‌های آن کشف شده است، ‏دارای ۸۰ متر مربع  مساحت است. بر ‏روی دیوار این معبد نقش‌های مختلفی از گچ ‏ترسیم شده است. ساختمان معبد مزبور دو ‏طبقه است و ارتفاع  دیوارهای آن دو متر و ‏نیم می‌باشد. در این ساختمان فقط خشت خام ‏مصرف شده و چنانچه در حفاری‌های آینده در ‏هفت تپه ساختمان‌هایی کشف بشود که مصالح ‏فلزی در آن بکار رفته باشد می‌توان گفت ‏که ساختمان این معبد مکشوفه که در زمان ‏ایلامی‌ها ساخته شده است در آن زمان از ‏شاهکارهای معماری جهان بوده است، زیرا ‏آنچنان ساخته شده است که با آب و هوای ‏خوزستان در آن زمان، کاملاً سازگار بوده ‏است.‏»
شهر باستانی هفت تپه در بین محوطه تاریخی ایران از نظر کشف کتیبه‌ها، الواح گلی متعدد، مهرها و حتی سفال نوشته‌ها هم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و یکی از محوطه‌های شاخص ایران از این جهت به حساب می‌آید. یکی از این الواح در فروردین سال 1345 کشف شد و باستان شناسان آن را با کشف لوح حمورابی مقایسه کردند. این لوح که مطالعات بعدی آن نشان داد نام پادشاه منطقه «تپتی آهار» بوده برای پیروزی ایلامی‌ها بر پادشاهان بین النهرین نوشته شده است و در آن تپتی آهار به خود لقب «آزادکننده کشور ایلام» را داده است. نکته جالب اما توصیف خبرنگار روزنامه اطلاعات از کشف این لوح و تصورات اولیه‌ای است که دکتر نگهبان از متن این لوح در سال 1345 داشته که روزنامه آنها را چاپ کرده است:«یکی از آثار برجسته تاریخی که از زیر خاک ‏خارج شده و اینک به وسیله کارشناسان ‏وزارت فرهنگ و هنر مورد مطالعه قرار ‏گرفته لوحه‌ای است که طبق اظهار نظر ‏باستان‌شناسان اهمیتش کمتر از لوحه تاریخی ‏و معروف حمورابی نیست.‏ این کتیبه در گوشه‌ای از ساختمان معبد ‏به دست آمده و پنجاه سطر نوشته به خط میخی ‏روی آن حک شده و بنا به اظهار آقای دکتر ‏نگهبان خواندن سطور مزبور بسیار مشکل است ‏و شاید در دنیا فقط چهار نفر دانشمند و ‏خط شناس وجود داشته باشند که بتوانند تا ‏حدودی این نوشته را بخوانند. ظاهراً در ‏این کتیبه از خدای آتش بنام «ساماش» نام ‏برده شده و گویا کتیبه هنگامی نصب گردیده ‏که مردم آن دوره هدیه گرانبهایی به خدای ‏آتش تقدیم داشته‌اند و به‌همین مناسبت ‏این کتیبه در معبد نصب گردیده است.‏»
کاوش‌های باستان شناسی در محوطه هفت تپه بعد از گذشت 55 سال همچنان ادامه دارد اگر چه که بخش مهمی از این شهر باستانی در طول 5 دهه گذشته برای کشت نیشکر به کلی تخریب شده است. محوطه باستانی که خبرنگار روزنامه اطلاعات در سال 1345 امیدوار بود، نوری بر تاریخ دوره ایلامی بتاباند.« تاریکترین و قدیمی‌ترین قسمت از تاریخ ‏شاهنشاهان ایران زمین، دوره ایلامی‌ها است ‏که با کشف این آثار از آن ‏زمان تمدن دوره ایلامی‌ها نیز ‏کاملاً روشن خواهد شد»