دیزنی شدن در ایران آسان نیست

نرگس عاشوری
خبرنگار
28 اکتبر ( 7 آبان)  روز جهانی انیمیشن بود و هفته انیمیشن از این روز در ایران آغاز می‌شود. به این بهانه تصمیم گرفتیم پرونده ویژه‌ای پیرامون انیمیشن «آخرین داستان» تدارک ببینیم. انیمیشنی که بتازگی اکران آنلاین آن در ایران تمام شده است ولی بزودی در پلتفرم‌های آنلاین در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد و نسخه فیزیکی این انیمیشن هم تا پایان آذر ماه در ایران و امریکای شمالی توزیع خواهد شد. البته ناگفته نماند که نمایش «آخرین داستان» در پلتفرم‌های آنلاین بیش از 32 کشور همچنان ادامه دارد. «آخرین داستان» اولین انیمیشن سینمایی اشکان رهگذر، نویسنده،‌ کارگردان و مدیرعامل استودیو انیمیشن «هورخش» است که دستاوردهای بسیاری برای سینمای انیمیشن ایران به همراه داشت. از جمله نمایندگی سینمای ایران در اسکار 2020، پخش و اکران جهانی در بیش از 32 کشور و همکاری با هنرمندان صاحبنام و شناخته شده‌ای همچون شهرام ناظری، پرویز پرستویی، لیلا حاتمی و... تا پذیرفته شدن در مهم‌ترین جشنواره انیمیشن دنیا؛ انسی فرانسه. در این گزارش نگاهی داشته‌ایم به روند ساخته شدن این انیمیشن و دستاوردهای آن.

آیا می‌شود سرنوشت «دیزنی» را در ایران تکرار کرد؟!
به تاریخچه انیمیشن جهان که نگاه کنید، حتماً به نام والت دیزنی برمی‌خورید. هنرمندی که راه پر فراز و نشیبی را طی کرد تا به دیزنی که امروز می‌شناسید تبدیل شود. او در سال 1937، اولین انیمیشن سینمایی‌اش، «سفید برفی و هفت کوتوله» را ساخت، در حالی که بسیاری از منتقدان و خبرنگاران پیش‌بینی می‌کردند که با ساخت این انیمیشن ورشکست خواهد شد و به این پروژه لقب «حماقت دیزنی» داده بودند. ولی ورق برگشت و «سفید برفی و هفت کوتوله» در کریسمس اکران شد و با فروش سه برابری نسبت به هزینه ساخت به همه‌ این شک و تردیدها پایان داد. با گذشت
71 سال از آن روزگار (سال 1387) در کشور ما، جوانی 22 ساله به نام اشکان رهگذر سختکوش و علاقه‌مند به انیمیشن و با داشتن تجربه اندکی در ساخت انیمیشن تصمیم می‌گیرد اولین انیمیشن سینمایی‌اش با عنوان «آخرین داستان» را بسازد. آن هم بر اساس یکی از کهن‌ترین میراث ادبی ما، شاهنامه که تاکنون به شکل جدی در سینمای ایران مورد توجه قرار نگرفته است. این بار کسی به رهگذر لقب «دیوانه کامل» یا به پروژه «آخرین داستان» لقب «حماقت رهگذر» نمی‌دهد. چون به گفته رهگذر، اصلاً کسی یک هنرمند جوان را جدی نمی‌گیرد. هیچ سازمان متولی فرهنگ و هنری حاضر نمی‌شود به او در دنبال کردن رؤیایش کمک کند. ولی رهگذر نا امید نمی‌شود و با حمایت خانواده‌دست به کار شده و بالاخره با یافتن سرمایه‌گذار بخش خصوصی موفق می‌شود اولین انیمیشن سینمایی‌اش را_ نه مانند والت دیزنی سه سال بعد_ 10 سال بعد یعنی در سال 1396 به اتمام برساند. رهگذر البته شانس دیزنی را هم ندارد که انیمیشن‌اش در زمان خوبی مثل کریسمس اکران شود. پخش‌کننده‌های سینمای ایران علاقه چندانی به پخش انیمیشن سینمایی ندارند. در نهایت با گذشت دو سال سرانجام «آخرین داستان» آبان ماه سال 1398 در گروه آزاد با تک سانس‌هایی در اوایل و اواسط روز اکران می‌گیرد تا سرنوشت دیزنی و «سفید برفی و هفت کوتوله» رؤیایی دست نیافتنی باقی بماند.
 از بهرام بیضایی تا موفقیت در جشنواره انسی فرانسه
«رهگذر» تحت تأثیر آثار بهرام بیضایی به سراغ شخصیت ضحاک و قصه‌ کاوه آهنگر و فریدون از شاهنامه می‌رود اما در این مسیر به گفته خودش هرگز موفق نمی‌شود با استاد بیضایی ارتباطی برقرار کند، ولی این توفیق را هم دارد که محمد چرمشیر بازنویسی دیالوگ‌های این فیلمنامه را به عهده بگیرد. البته که ساخت انیمیشن برای یک جوان
22 ساله که هر چند پیش از این سابقه ساخت چند انیمیشن کوتاه را در کارنامه‌اش داشته، کار آسانی نیست. برای تأمین سرمایه، او و برادرانش کارهای دیگری انجام می‌دهند مثلاً نقشه‌کشی ساختمان؛ مهارتی که از پدرشان آموخته‌اند. اما ساخت این پروژه به سرمایه‌گذار نیاز دارد و از سرمایه‌گذاری که به یک گروه جوان مشتاق، اعتماد کند خبری نیست. در همین حین آنها تصمیم می‌گیرند پروژه‌شان را به مهم‌ترین جشنواره انیمیشن دنیا، یعنی جشنواره بین‌المللی انیمیشن انسی فرانسه معرفی کنند، چراکه در این جشنواره بخشی برای انتخاب و داوری انیمیشن‌های در حال ساخت وجود دارد. بخشی که تاکنون هیچ انیمیشن سینمایی دیگری از ایران نتوانسته در آن برگزیده شود. «آخرین داستان» در کنار 90 اثر دیگر از سراسر جهان پذیرفته می‌شود و سفر به انسی بسیار پر بار است، چراکه نه تنها «آخرین داستان» در کنار 5 اثر دیگر در این بخش از جشنواره 2013 انسی برگزیده می‌شود و توجه فرانسوی‌ها را به خودش جلب می‌کند بلکه سرمایه‌گذار خارجی پیدا می‌شود که قصد دارد تمام هزینه ساخت فیلم را پرداخت کند. اما اتفاقات سیاسی و تحریم‌های سال 1390 باعث می‌شود که سرمایه‌گذار خارجی پا پس بکشد. موفقیت در انسی اما دستاورد کوچکی نیست و سرمایه‌گذاری از بخش خصوصی در ایران را ترغیب به همکاری می‌کند.
 از صداپیشگی بازیگران تا خوانندگی شهرام ناظری
در طول ساخت این پروژه، هنرمندان معتبر و شناخته شده بسیاری پای کار می‌آیند تا از ساخت اثری ماندگار درباره شاهنامه حمایت کنند. شهرام ناظری، خواننده صاحبنام کشورمان پیشنهاد اشکان رهگذر و کریستف رضاعی، آهنگساز را برای خواندن ترانه تیتراژ این انیمیشن می‌پذیرد. گروهی از بازیگران شناخته شده از پرویز پرستویی، لیلا حاتمی، حامد بهداد، بیتا فرهی، اشکان خطیبی، اکبرزنجان‌پور، باران کوثری، حسن پورشیرازی، فرخ نعمتی، شقایق فراهانی، مجید مظفری، زهیر یاری، بانیپال شومون و ملیکا شریفی‌نیا هم به عنوان صداپیشه با انتخاب تینا پاکروان، بازیگر و کارگردان سینمای ایران وارد پروژه می‌شوند تا به شخصیت‌های «آخرین داستان» جان ببخشند. علیرضا علویان، ترکیب و طراحی صدا را برعهده می‌گیرد و ژینوس پدرام، تدوین انیمیشن را. رضا یزدانی، ترانه متفاوتی پیرامون این انیمیشن درباره شاهنامه می‌سازد و هاله سیفی‌زاده، مصطفی محمودی، مجید سالاری و سمن صرامی به عنوان تک خوان ترانه‌هایی برای این انیمیشن می‌خوانند. در نهایت ارکستر سمفونیک مقدونیه با حضور 90 نوازنده زیر نظر کریستف رضاعی بخش ارکسترال موسیقی متن این انیمیشن را ضبط می‌کند.
 نمایندگی سینمای ایران در اسکار 2020، سیمرغ بلورین فجر و 15 جایزه!
همه‌ تلاش‌هایی که برای ساخت «آخرین داستان» شده، به نتایج بسیاری منجر می‌شود. این انیمیشن در فهرست 32 اثر رقابت‌کننده در شاخه بهترین انیمیشن آکادمی اسکار قرار می‌گیرد و واجد شرایط رقابت در شاخه بهترین انیمیشن اسکار ۲۰۲۰ شناخته می‌شود.در حالی که سیمرغ بلورین بهترین انیمیشن جشنواره ملی فیلم فجر هم به این انیمیشن رسیده و 14 عنوان جایزه ملی و بین‌المللی دیگر هم از جشنواره‌هایی همچون سی و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان، یازدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران، بیستمین جشنواره بین‌المللی انیمیشن بوچئون کره و... را دریافت کرده است.
 نمایش در بیش از 32 کشور و فروش بین‌المللی آلبوم موسیقی
هر چند «آخرین داستان» در اکران ایران موفق نیست، ولی در بیش از 32 کشور همچون امریکا، روسیه، اسپانیا، سوئد، یونان و نروژ به نمایش درمی‌آید و پلتفرم‌های آنلاین بزرگی همچون ام ایکس پلیر که متعلق به کشور هندوستان است و علاوه بر این کشور در کشورهای پاکستان، سری‌لانکا، بنگلادش، بوتان، مالدیو و نپال هم در دسترس است، پلتفرم‌های وی او دی Filimin متعلق به کشور اسپانیا، CinesQuare مقدونیه که کشورهای اروپای شرقی؛ بلغارستان، رومانی، صربستان، مونته‌نگرو، بوسنی و هرزگوین، کرواسی، اسلوونی، کوزوو، آلبانی، یونان، قبرس و ترکیه را پوشش می‌دهد، سرویس‌های وی او دی (VOD) کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) این انیمیشن را پوشش می‌دهند. همچنین شرکت سوئدی مووی اسکارمدیا (moviescore media) نسخه دیجیتالی آلبوم موسیقی انیمیشن «آخرین داستان» را در سایت‌های آمازون، آی‌تیونز و اسپاتیفای منتشر می‌کند.  از این هفته این انیمیشن در نماوا به نمایش درمی‌آید.