شهر خون و قیام آزاد شد

«شنوندگان عزیز توجه فرمایید، شنوندگان عزیز توجه فرمایید: خرمشهر، شهر خون و قیام آزاد شد.»
بدون شک این یکی از زیباترین، پرافتخارترین و غرورآمیزترین لحظه‌ها در تاریخ این قرن ایران است که رادیو آن را گزارش کرد. خبر آزادسازی کامل شهر خرمشهر بعد از 573 روز اشغال از سوی ارتش بعث عراق جشن و شادی عمومی در ایران برپا کرد به شکلی که هنوز بسیاری به‌خاطر دارند که آن روز مردم سراسر ایران در خیابان‌ها شیرینی و شربت پخش می‌کردند و به هم تبریک می‌گفتند.
فتح خرمشهر در جریان عملیات بیت‌المقدس رخ داد که از نیمه شب 10 اردیبهشت 1361 آغاز شد و هدف اصلی آن در مرحله چهارم عملیات آزادسازی شهر خرمشهر بود. فرمان شروع مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس ساعت 22:30 شنبه اول خردادماه از سوی فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا به واحدهای عمل‌کننده، صادر شد. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، روز دوم خرداد شهر خرمشهر از جبهه‌های مختلف به محاصره نیروهای ایرانی درآمد.
آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات خرداد سال 1361 درباره روز دوم مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس نوشته است: «اول‌ وقت‌ از جبهه‌ اطلاع‌ گرفتم‌. گزارش‌ دادند که‌ عملیات‌ را دیشب‌ آغاز و جاده‌ خرمشهر و شلمچه‌ را تصرف‌ کرده‌ایم‌ و به‌ طرف‌ پل‌ ام‌الرصاص‌ پیش‌ می‌رویم‌. ساعت‌ هفت‌ به‌ جلسه‌ علنی‌ مجلس‌ رفتم‌. خبر عملیات‌ پس‌ گرفتن‌ خرمشهر در فضای‌ مجلس پیچیده‌ بود و همه‌ خوشحال‌ بودند. هنگام‌ تنفس‌ با جبهه‌ تماس‌ گرفتم‌. معلوم‌ شد که‌ خرمشهر کاملاً محاصره‌ شده‌ و دشمن‌ در حال‌ تسلیم‌ شدن‌ است‌. پس‌ از تنفس‌، این‌ پیروزی‌ را در شروع‌ جلسه ‌تبریک‌ گفتم‌ و از رزمندگان‌ تقدیر کردم‌. تا شب‌، به‌ طور مرتب‌ خبر از کثرت‌ اسرا می‌رسد و هم‌ از قلت‌ شهدای‌ ما. دشمن‌ کشته‌ و زخمی‌ زیادی‌ داشته‌ و هم‌ غنیمت‌ فراوان‌ به‌ جا گذاشته‌ است....»
صبح روز سوم خرداد رزمندگان ایرانی از جبهه غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. همچنین ساعت حدود 12 بود که نیروهای ایرانی از سمت شمال و شرق نیز وارد خرمشهر شدند و نیروهای عراقی دسته دسته تسلیم و اسیر شدند. مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس بعد از حدود 40 ساعت حملات و نبرد سنگین از چندین جبهه ساعت دو بعد از ظهر با اهتزاز پرچم ایران برفراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر با پیروزی سربازان ایرانی، به پایان رسید و به اتمام 19 ماه اشغال بخشی از حساس‌ترین مناطق استان خوزستان و شهر خرمشهر منجر شد.
سردار رحیم صفوی از فرماندهان سپاه در زمان آزادسازی خرمشهر در خاطرات خود می‌گوید: «... ساعت 10 صبح (سوم خرداد) اولین یگان ما وارد خرمشهر شد. بچه‌های لشکر 8 نجف اشرف اولین نیروهایی بودند که بعد از نزدیک به دو سال وارد خرمشهر شدند. عراقی ‏ها تصور چنین پیشرفتی در کار بچه ‏ها را نداشتند و حتی در همان صبح با هلیکوپتر نیرو وارد خرمشهر می‌کردند. هلیکوپترهای آنها آنقدر مطمئن بودند که براحتی پایین می‌آمدند تا آنجا که بچه‏‌ها یکی از آنها را با آر. پی. جی سرنگون کردند. خلاصه عراقی‌ها قصد ماندن و جنگیدن داشتند و انبوه نیروهای آنها درون شهر بیانگر این واقعیت بود. 10 هزار نفر از نیروهای آنها درون خرمشهر به اسارت دلاورمردان اسلام درآمد....»
حاج سید احمد خمینی (یادگار امام) هم در خاطراتش درباره لحظه اعلام خبر نوشته است: «فتح خرمشهر زمانی اعلام شد که امام در حال قدم زدن بودند. امام هر روز سه مرتبه و هر مرتبه حدود نیم ساعت قدم می‌زدند و رادیو هم در دستشان بود چون ما از قبل می‌دانستیم که رزمندگان اسلام در حال انجام این کار هستند و درگیری هم از شب قبل شروع شده بود که خیلی هم شدید بود. امام در حال قدم زدن بودند که گوینده رادیو خبر آزادسازی خرمشهر را اعلام کرد. با شنیدن صدای گوینده، من به امام نگاه کردم و متوجه شدم که احساس خوبی به ایشان دست داد....»آزادسازی خرمشهر به ارتش عراق و روحیه نیروهای عراقی ضربه‌ای سنگین وارد کرد و روحیه سربازان و فرماندهان ایرانی را بسیار افزایش داد. این عملیات همچنین بازتاب بسیار گسترده‌ای در سطح جهان داشت و از نظر سیاسی دولت عراق را بسیار ضعیف کرد. تا پیش از آزادسازی خرمشهر نیروهای عراقی در تمام مذاکرات برای پایان دادن به جنگ از اشغال خرمشهر به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می‌کردند و عملاً دست بالا را داشتند ولی با پایان دادن به اشغال خرمشهر، شرایط کاملاً برعکس شد. در زمان عقب‌نشینی نیروهای ارتش عراق، بیش از 19 هزار سرباز این کشور اسیر شدند، همچنین میزان قابل توجهی مهمات و ادوات رزمی عراق در خرمشهر باقی ماند.