آغاز دور جدید با «سبک شناسی نظم»

مریم شهبازی
خبرنگار
برپایی مجازی سه‌شنبه‌های مشهور دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با حضور محمدرضا شفیعی کدکنی اتفاق کمی نیست؛ آن‌هم در شرایطی که تا قبل از تعطیلی‌های ناشی از شیوع کرونا، امکان حضور در این کلاس برای همگان ممکن نبود. البته نه این‌که در پذیرش علاقه‌مندان گزینشی در کار باشد اما به‌هرحال بحث تنها یک کلاس با فضایی محدود و مشخص در میان بود؛ آنچنان‌ که حتی با در نظر گرفتن این‌که حاضران از نشستن بر کف کلاس، پای تخته و حتی ایستادن در راهرو هم نمی‌گذشتند بازهم برای تعداد کمی امکان بهره‌مندی از گفته‌های این استاد پیشکسوت فراهم می‌شد.
متفاوت از دیگر کلاس‌های دانشگاهی
کمی دور از تصور است که کسی علاقه‌مند به شعر و ادبیات فارسی باشد اما در وصف کلاس استاد شفیعی کدکنی و سه‌شنبه‌های دوست‌داشتنی‌اش نشنیده باشد. کلاسی که محدودیت‌های معمول دانشگاهی در رفت‌وآمد دانشجویان چندان شامل حال آن نمی‌شود و اغلب حاضران در آن را علاقه‌مندانی تشکیل می‌دهند که از دانشگاه‌های دیگر و حتی رشته‌های غیر مرتبط آمده‌اند. حالا بماند که گاهی از فارغ‌التحصیلی برخی از آنان حتی سال‌ها می‌گذرد؛ بااین‌حال شرح‌حال این سه‌شنبه‌ها متفاوت از دیگر کلاس‌های این روزهای دانشگاه‌هاست که اغلب بهانه‌ای هستند برای گرفتن مدرکی دانشگاهی و مشغول شدن به حرفه‌ای مرتبط. بازگردیم به چند سطر ابتدایی، همان بحث برپایی مجازی این سه‌شنبه‌ها که چند روزی است به یکی از خبرهای مهم میان علاقه‌مندان فرهنگ و ادب تبدیل‌ شده و شاهد بازنشر مداوم آن در فضای وب و شبکه‌های اجتماعی هستیم. شیوع کرونا در کنار همه محدودیت‌هایی که طی ماه‌های اخیر سبب شده و از سویی آسیب‌هایی که شرایط نشأت گرفته از آن به بخش‌های مختلف جوامع زده منجر به بروز تغییراتی گاه مثبت هم شده است. از مصداق‌های خوشایند این موضوع می‌توان به‌همین کلاس سه‌شنبه‌های استاد شفیعی کدکنی اشاره کرد؛ اگر تا پیش‌ ازاین تعداد محدودی، بنابر ظرفیت کلاس از آن بهره‌مند می‌شدند حالا به لطف برپایی‌اش در فضای مجازی بدون هیچ محدودیتی، علاقه‌مندانی از سراسر کشور می‌توانند مخاطب گفته‌های این استاد پیشکسوت دانشگاه تهران شوند. اگر هنوز فرصتی برای چک کردن شبکه‌های مجازی و رسانه‌ها پیدا نکرده‌اید بد نیست بدانید طی روزهای گذشته خبری از طریق صفحه منتسب به شفیعی کدکنی و همچنین کانال تلگرامی او منتشر شد، مبنی بر این‌که از سیزدهم آبان ماه(روز گذشته)، کلاس‌ سه‌شنبه‌ها به روال سابق، منتهی در فضای مجازی برگزار می‌شود. به علاقه‌مندان هم وعده داده شد که صدای ضبط ‌شده این کلاس غیرحضوری از دو طریق یاد شده منتشر می‌شود.
به‌رغم درخواست برخی دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرام و کانال تلگرامی مذکور برای پخش آنلاین کلاس، گویا چنین امکانی فراهم نیست و فعلاً بهتر است به‌همین صدای ضبط‌ شده اکتفا کنیم که البته همین هم به‌تنهایی اتفاق کمی نیست. با این‌حال در ادامه اطلاع‌رسانی‌ها که گویا از سوی برخی شاگردان استاد شفیعی کدکنی منتشر می‌شوند ازآنجایی‌ که پیش‌تر بخشی از کلاس سه‌شنبه‌ها در قالب پرسش و پاسخ برپا می‌شد در آینده درباره چگونگی طرح پرسش از سوی دانشجویان و دنبال‌کنندگان این کلاس اعلام می‌شود.
کلاس سه‌شنبه‌ها پیش‌تر، هر سه‌شنبه رأس ساعت 10 صبح برگزار می‌شد؛ در اطلاع‌رسانی‌ها وعده داده‌ شده بود که صدای ضبط‌ شده کلاس رأس همین ساعت در کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرام بارگذاری شود که دیروز، همزمان با برگزاری نخستین جلسه این گفته محقق شد. دوره برگزاری مجدد کلاس سه‌شنبه‌ها که در پی محدودیت‌های کرونا همچون دیگر فعالیت‌های آموزشی و حتی فرهنگی- هنری با تعطیلی مواجه شده بود با «سبک‌شناسی نظم» آغازشده که در گزارش امروز نگاهی هم به آن خواهیم داشت؛ البته ازآنجایی‌ که دسترسی به آن بدون هیچ پیش‌شرط و محدودیتی برای همه فراهم هست به اشاره مختصری اکتفا می‌کنیم.
آغاز دور جدید کلاس سه‌شنبه‌ها با کتاب «حیات‌النفوس»
 نخستین جلسه برپایی مجازی این کلاس با گفته‌های استاد شفیعی کدکنی درباره چاپ تازه‌ای از «حیات‌النفوس» (فلسفه اشراق به زبان فارسی)، نوشته اسماعیل‌بن‌محمد‌ ریزی آغاز شد که به کوشش «محمدتقی دانش‌پژوه» منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرارگرفته است. هر چند که شفیعی کدکنی تأکید کرد هنوز چاپ تازه این کتاب را نخوانده و مبنای سخنان خود را بر چاپ قدیمی آن گذاشت.
آن‌طور که در توضیح بیشتر عنوان کتاب آمده، این نوشته درباره فلسفه اشراق است؛ هر چند که شفیعی کدکنی ضمن اشاره به گفت‌و‌گویی که سال‌ها قبل درباره چاپ پیشین کتاب با زنده یاد «عبدالحسین زرین کوب» داشته تأکید کرد که هر دو آنها معتقد بودند که «حیات‌النفوس» ارتباطی به حکمت اشراق ندارد.
این ادیب، پژوهشگر و شاعر در ادامه سخنانش از دلایلی گفت که در اثبات گفته‌اش دارد؛ به‌ گفته شفیعی کدکنی آنچه شیخ اشراق را از فخر رازی یا دیگر حکمای مشاء جدا می‌کند دو مسأله خاص است؛ نخست داستان‌های الیگوریک و تمثیلی است که مشخصه‌ای از ویژگی‌های شیخ اشراق و حکمت او به شمار می‌آیند؛ شاخصه‌ای که به‌ گفته او در این کتاب کوچکترین حضوری ندارد. اما بخش دیگری از مشخصه فلسفه شیخ اشراق را خلق پارادایم‌هایی از جمله «اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان» و«انوار اسپهبدی» دانست.
پارادایم‌هایی که به گفته شفیعی کدکنی معلوم نیست شیخ اشراق آنها را از کجا آورده! هرچند که گفت شاید بتوان آنها را برآمده از ذهن ایرانگرا و ملی‌گرای شیخ اشراق در برابر حکمت یونان و معاصر یونانیان دانست. در ادامه این جلسه او به حکمت فهلویون پرداخت و این‌که اصطلاح مذکور بعد از شیخ اشراق باب می‌شود و تا حاج ملاهادی سبزواری نیز ادامه پیدا می‌کند. افزون بر این شفیعی کدکنی از چرایی صحبت درباره این کتاب و مرتبط ندانستن آن به حکمت اشراق گفت و حتی تأکید کرد چرا این نگاه را هم نوعی سبک‌شناسی و مرتبط با عنوان دور جدی کلاس‌های سه‌شنبه می‌داند.
این شاعر و استاد ادبیات بعد از اتمام بحث کتاب مذکور، خطاب به شنوندگان کلاس خود از این گفت که قصد دارد از الفبا به سراغ سبک‌شناسی برود و ادامه کلاس را هم با این مبحث همراه کرد که در سبک‌شناسی باید به سراغ چه مسائلی رفت. از آنجایی‌ که فایل صوتی کامل جلسه نخست «سبک‌شناسی نظم» به شکل رایگان در دسترس همگان قرار دارد از ذکر بیشتر گفته‌های استاد شفیعی کدکنی اجتناب می‌کنیم و طبق اطلاع رسانی‌ها نوید ادامه آن را طی هفته‌های آینده می‌دهیم.‌