درسی که ارمنستان باید بیاموزد

نوذر شفیعی
کارشناس مسائل بین‌الملل
ارمنستان با محاسبه تمامی عناصر قدرت، یک کشور کوچک قلمداد می‌شود. جهت‌گیری سیاست خارجی یک کشور کوچک از سه حالت خارج نیست: مستقل، بی طرفی  یا اتحاد.
ارمنستان به خاطر آنکه از همان ابتدا درگیر مسائل ارضی با آذربایجان شد، نمی‌توانست سیاست خارجی مستقل را در پیش بگیرد چرا که به تنهایی قادر به حفظ دستاوردهایش در جنگ با آذربایجان نبود.
در همین حال ارمنستان نمی‌توانست بی طرف باشد چون با وجود درگیری با آذربایجان، قدرت‌های بزرگ حاضر نبودند بی طرفی آن را تضمین کنند. ارمنستان تحت این شرایط فقط می‌توانست استراتژی اتحاد را در پیش گیرد که همین کار را با روسیه انجام داد.
هم اکنون آنچه اتفاق افتاده، آن است که روسیه هم به خاطر ملاحظاتی که با آذربایجان داشت (که البته ملاحظات معقولانه و آینده نگرانه‌ای نیست چون در میان مدت جهت گیری سیاست خارجی آذربایجان به سمت غرب تغییر خواهد کرد) و هم براساس تفسیری که از پیمان دفاعی خود با ارمنستان دارد، به بحران قره‌باغ ورود نظامی نکرد.
سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا می‌توان گفت استراتژی سیاست خارجی ارمنستان مبنی بر اتحاد با روسیه اشتباه بوده است؟ پاسخ هم مثبت است و هم منفی. منفی است چون چاره‌ای جز اتحاد با روسیه نداشته است و مثبت است چون با روسیه، کشوری که با دشمن ارمنستان یعنی آذربایجان همکاری نزدیکی داشته، وارد اتحاد شده است. بدیهی است وقتی روسیه نسبت به دو طرف درگیری ملاحظات استراتژیک داشته باشد، نمی‌تواند به نفع یکی علیه دیگری وارد جنگ شود. به نظر می‌رسد ارمنستان فاقد درک استراتژیک درخصوص این موضوع بوده و به همین دلیل الان تاوان آن را پرداخت کرده است.
حال که یک شکست سنگین بر ارمنستان تحمیل شده، ایروان برای آینده چه سیاستی را باید در دستور کار قرار دهد؟ پنج گزینه پیش روی ایروان وجود دارد: اول اینکه یک سیاست خارجی مستقل را در پیش گیرد. سیاست خارجی مستقل، مادامی‌که  پیشینه تاریخی تلخی بین ارامنه، ترکیه و آذربایجان وجود دارد، همواره ایروان را در برابر سیاست تهاجمی ترکیه و آذربایجان آسیب‌پذیر می‌سازد. بنابراین نمی‌تواند یک گزینه قابل اتکا باشد. دوم اینکه ارمنستان با حل دائمی اختلافات خود با آذربایجان به سمت اتخاذ سیاست «بی طرفی» حرکت کند و قدرت‌های بزرگ و قدرت‌های منطقه‌ای نیز آن را تضمین کنند. این می‌تواند یک گزینه مطلوب برای ارمنستان محسوب شود. سوم اینکه تلاش نماید به عضویت ناتو درآید که البته در این مسیر با چالش ترکیه مواجه است. گزینه چهارم آن است که متحدین خود را تغییر دهد و به سمت اروپا و امریکا سوق پیدا کند، چرا که اینها متحدین مطمئن‌تری نسبت به روسیه هستند و گزینه پنجم آن است که  به مام میهن یعنی ایران ملحق شود؛ چنان که هنوز خاطره ایرانی بودن در ذهن قدیمی‌های ارمنستان زنده است.