فانتزی، خیال پرواز

نلی محجوب
فعال حوزه ادبیات کودک ونوجوان
فانتزی برپایه تخیل استوار است. تخیل چارچوبی ندارد. تخیل فانتزی از مرزهای واقعیت عبور می‌کند و جهانی می‌سازد با معیارها و اصول خود.
جهانی دیگر که نویسنده خالق آن است. با قوانینی مخصوص همان دنیا. با موجوداتی که مال آن دنیاست اما می‌تواند ویژگی‌های این دنیایی داشته باشد و حتی برایمان آشنا. مکان، زمان، رفتارها، موجودات و... ممکن است برایمان تازگی داشته باشد.
هسته اصلی تخیل تصاویر ذهنی است. پس ذهن رها و خلاق نویسنده بدون حصار و محدودیت جهانی خلق می‌کند تا خواننده خلاق را همراه کند.
خواننده‌ای که هنوز ذهنی بدون چارچوب دارد. ذهنی آزاد برای باورکردن جهان داستان، به تصویرکشیدن و پر و بال دادن به رؤیا و خیال و جدا شدن از لحظه. ذهن در داستان‌های فانتزی شناور است. اینجا نویسنده با ادراکات خود و گاه با بهره‌گیری از اسطوره‌ها و افسانه‌ها، نمادها و باورهای بومی و عمومی، جهانی می‌سازد. در همین زمین، گاه در زیر دریا و گاه معلق میان دو جهان و... اما در هر حال جهان دیگری است که گاه با عناصر شناخته شده همین دنیا ترکیب شده. در برخی از قدیمی‌ترین کتاب‌هایی که تاکنون نوشته شده‌اند از قبیل گیلگمش و ادیسه، قهرمانان با هیولاها و شگفتی‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. راهی سفر‌های شگفت‌انگیز می‌شوند و با جادوگران درگیر می‌شوند. داستان‌های ترسناک هیولاها، خون‌آشام‌ها، ارواح و... داستان‌های پریان و حکایت‌های سرزمین‌های خیالی و... در تاریخ ادبیات فانتزی تا امروز شاهد بسیاری از این داستان‌ها بوده‌ایم.
بسیاری از ما با هری‌پاتر، ارباب حلقه‌ها، نارنیا و... آشنا هستیم. اما این بار به سراغ کتابی می‌رویم که به‌تازگی منتشر شده است، کتابی برای علاقه‌مندان به جهان و تاریخ فانتزی غرب و نویسندگان آن و...
«تاریخچه ادبیات فانتزی» نوشته ادوارد جیمز و فارا مندلسون با ترجمه سمیه گنجی توسط انتشارات پریان منتشر شده است. به‌نظر این کتاب از آن دست کتاب‌های تخصصی باشد اما مباحث مطرح شده و نگاه به موضوعات می‌تواند برای علاقه‌مندان و کسانی که در ساخت برنامه برای بچه‌ها هستند مفید باشد. سیر تحول فانتزی، نگاه فانتزی و شناخت افراد صاحبنام این حوزه خالی از لطف نیست. آشنایی با این آثار در کنار آثار و ادبیات کهن و فولکلور ایرانی برای نویسندگان و سازندگان فیلم‌ها و انیمیشن‌های کودکان و نوجوانان می‎‌تواند مجالی باشد برای شناخت بهتر و پیدا کردن عناصری که بتوان آنها را دستمایه داستان‌های فانتزی قرار داد. اما در کنار اهمیت و کاربرد این‌گونه، گاه برخی از والدین و مربیان و سایر افراد، مانع خواندن داستان‌های فانتزی می‌شوند و بیشتر بچه‌ها را به‌سمت کتاب‌های علمی و داستان‌های واقعگرا سوق می‌دهند.
هرگونه ادبی در جای خود می‌تواند جذابیت و کاربردهای خاص خود را برای مخاطب داشته باشد. اما ترس از یک گونه ادبی خاص بواسطه ترس خودمان و ذهنیت اشتباه ما از ساختار آن اثر کار اشتباهی است. کودکان ذهنی خلاق و گاه فانتزی دارند و فانتزی می‌تواند بستر مناسبی برای پرورش خلاقیت و رهاسازی ذهن آنها باشد. امکان مطالعه برای بچه‌ها را فراهم کنیم و اجباری در تغییر ذائقه آنها نداشته باشیم. برای بچه‌ها بالی فراهم کنیم برای تخیل و پرواز و خودمان هم بیشتر بخوانیم و بیشتر بدانیم تا همراه آنها قدرت تخیل‌مان را حفظ کنیم برای زنده ماندن.