سیاست؛ هماهنگی یا پراکندگی

«موریس دوورژه» اندیشمند سیاسی فرانسوی «سیاست» را به مثابه «ژانوس» یکی از خدایان روم باستان می‌داند که دو چهره است. بر این اساس سیاست یک روی هماهنگی و هم‌افزایی دارد و یک روی تفرق و جدایی. حال بسته به سیاستمداران و تصمیم سازان است که کدام روی این خدای دو چهره را برجسته ببینند و کنشگری خود را متوجه کدام چهره نمایند.
با توجه به واقعیت موجود در فضای سیاسی ایران و تجربیات دوره‌های مختلف بیراه نیست اگر گفته شود، روی تفرق و پراکندگی  سیاست بیشتر برجسته بوده تا رویکردهای مبتنی بر هم‌افزایی و هماهنگی و همکاری. وقتی چنین رویکردی پیشه سیاستمداران شود، طبیعی است که تفسیرهای بسیار متفاوتی هم از واقعیت‌های موجود مطرح و تلاش شود هر مسأله‌ای به نتیجه و برداشت دلخواه راه ببرد فارغ از آنکه این نتیجه یا سیاست چقدر تأمین کننده منافع عمومی است. باز از پیامدهای دیگر چنین رویکردی آسیب رساندن به اجماع نخبگانی و حتی نخبگان و مسئولان حاکمیتی است. ناگفته پیداست که اجماع نخبگانی یکی از مؤلفه‌های مهم در تصمیم سازی‌های معطوف به توسعه و مواجهه با بحران‌ها و مشکلات است.
با شیوع ویروس کرونا در ایران از اسفند سال گذشته در چارچوب اهمیت همین اجماع نخبگانی به توصیه رهبر معظم انقلاب ستاد مقابله با کرونا با حضور نمایندگانی از نهادهای مختلف تشکیل شد. تشکیل این ستاد در حقیقت مصداق همان روی هماهنگی و هم‌افزایی ژانوس بود که ارزیابی‌های کارشناسی در حوزه‌های بهداشتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی در یک مجموعه انجام و در نهایت منجر به یک تصمیم‌سازی واحد شود. قاعدتاً وقتی تصمیم‌سازی‌ها از چنین کانالی بگذرد می‌تواند محل اعتماد و اعتبار باشد و دستگاه‌های مختلف برای اجرای آن ان قلتی نیاورند. این روزها اما گویی عامدانه تلاش می‌شود چوب حراج به این تجربه زده شود و شخصیت‌ها و چهره‌هایی که اتفاقاً از جمله مسئولان ارشد نظام هم هستند، ذیل اهداف یا منافع سیاسی و جناحی از یک ستاد ملی اعتبارزدایی کنند. نکته تأسف‌آور اینکه این قبیل چهره‌ها نه ناآشنا به واقعیت‌ها و محذوریت‌ها و امکانات موجود هستند و نه ناآگاه نسبت به روند‌های قانونی تصمیم‌سازی. اما اینکه هر روز به بهانه‌ای در عملکرد ستاد تشکیک ایجاد می‌کنند یا با ارائه طرح‌ها و مواضعی غیرکارشناسی یا بیان برخی مشکلات آشکارا و بدیهی فضای عمومی را ملتهب‌تر می‌سازند، هر چه باشد حتماً کنشگری و سیاست‌ورزی در چارچوب هماهنگی و همکاری ملی نیست.
همین وضعیت درباره سیاست خارجی و نتیجه انتخابات امریکا هم جاری است. اینکه «جو بایدن» رئیس جمهوری آینده امریکا در آینده چه سیاستی درباره توافق هسته‌ای اتخاذ کند هنوز در مرحله گمانه‌زنی و پیش‌بینی است اما برخی از همین چهره‌ها بی توجه به واقعیت فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران و مشکلاتی که تحریم‌ها بر مردم تحمیل کرده است، از حالا حکم به بی اعتبار بودن سیاست‌های او داده‌اند، سیاست‌هایی که هنوز اعلام نشده است. این در حالی است که نظام و مردم 3 سال در برابر کمپین فشار حداکثری مقاومت کرده و حالا انتظار می‌رود که ماحصل این مقاومت و ایستادگی، یک سرمایه اجتماعی و ملی تلقی شود برای بهره بردن از اتفاقات احتمالی آینده. مضاف بر اینکه در همین چند روز بعد از انتخابات امریکا از اروپا گرفته تا روسیه و چین و اخیراً 137 کشور در قالب گروه 77 به علاوه چین بازگشت دولت آینده امریکا به برجام و رفع تحریم‌ها را گوشزد کرده‌اند، معلوم نیست بر اساس کدام برداشت‌ها و تحلیل‌های ملی! برخی برآشفته شده‌اند و در مقام تصمیم‌گیر ظاهر شده و حکم می‌دهند که هیچ مذاکره‌ای نباید انجام شود. این مورد هم از مصداق‌های همان دمیدن بر پراکندگی و تفرق به جای هم‌افزایی و هماهنگی و بی توجهی به واقعیتی به نام تحریم و آثار شوم آن بر زندگی مردم است. انگار نه انگار که در این سه سال پاستور و بهارستان و باب همایون و میرداماد یکی از وجوه اصلی همت خود را مقابله هوشمندانه با همین جنگ اقتصادی به رهبری امریکای ترامپ قرار داده‌اند. جنگ اقتصادی که به تحریم اقلام بهداشتی و دارو هم کشیده شده است. بماند که در این میان تنها تکاپوی بهارستان در دوره جدید برای مواجهه با تبعات همین تحریم‌ها مصوبه غیر کارشناسی پرداخت یارانه به 60 میلیون ایرانی بود و مصوبه سیاسی موسوم به لغو تحریم‌ها. اولی البته به در بسته شورای نگهبان برخورد کرده و دومی هم اساساً با شرط و شروطی که گذاشته شده معنایی جز اصرار به تداوم تحریم‌ها ندارد.
بیم آن می‌رود که همان روی ناخوش ژانوس یعنی پراکندگی و تفرق دیگر بار خودنمایی کند و حتی تجربه‌های نسبتاً موفق همکاری‌ها و هماهنگی‌های ملی را دستخوش تلاطمات خود سازد.