برنامه 5 ساله برای صرفه‌جویی آب کشاورزی در استان سمنان

زهره افشار
 خبرنگار
این روزها مسأله کمبود آب نه تنها در کشور ما بلکه در همه جهان به یک بحران عمومی تبدیل شده است. این معضل در کشور ما زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که بدانیم حدود 90 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و مابقی به آب شرب، صنعت و دیگر بخش‌ها اختصاص دارد. این در حالی است که در جهان میانگین مصرف آب بخش کشاورزی از کل آب مصرفی حداکثر 70 درصد است. با یک حساب سرانگشتی می‌شود نتیجه گرفت که عملی‌ترین راه برای کاهش مصرف آب وعبور از تنش‌های آبی، افزایش بازدهی و صرفه‌جویی بخش کشاورزی باشد. اما کاهش مصرف آب کشاورزی در کشورما به این راحتی نیست. مشکلات ساختاری بخش کشاورزی از جمله کشاورزی سنتی و مسائل معیشتی کشاورزان از جمله مهم‌ترین عوامل بازدارنده در این راه است. کاهش مصرف آب در استان‌های خشکی مانند سمنان که با کاهش معنا دار سطح آب‌های زیرزمینی نیز مواجه هستند ضرورت بیشتری دارد و شاید به‌همین دلیل است که کشاورزان این استان استقبال بیشتری از راهکارهای ارائه شده برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی می‌کنند. بارش سالانه 120 میلیمتر در سمنان که تقریباً نصف میانگین کشوری است عاملی است که اقلیم خشک را به این استان تحمیل کرده است.
بلندپروازی برای صرفه‌جویی در مصرف آب
 «حمید احسانی» معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان به «ایران» می‌گوید: میزان مصرف آب استان سمنان در کلیه بخش‌ها یک میلیارد و 182 میلیون مترمکعب است که حدود 90 درصد آن در بخش کشاورزی، 7درصد شرب و حدود 3 درصد در بخش صنعت است. 70 درصد مصرف آب سمنان از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود و 30 درصدآن بواسطه آب‌های سطحی تأمین می‌شود. این در شرایطی است که افت سطح آب‌های زیرزمینی استان عدد قابل توجهی است و مدیریت مصرف آب را دوچندان می‌کند. وی می‌افزاید: خوشبختانه کشاورزان استان بخوبی این شرایط را درک کرده به گونه‌ای که سمنان از استان‌های پیشرو در نصب کنتورهای هوشمند چاه‌های آب کشاورزی است و در حال حاضر 90 درصد چاه‌های کشاورزی به این کنتور‌ها تجهیز شده‌اند. احسانی با اشاره به تصویب سند سازگاری آبی در استان در کارگروه تخصصی اظهار امیدواری کرد که این سند تا پایان دی ماه جاری به تصویب در کارگروه ملی برسد. به ‌گفته وی، در قالب این سند که با هماهنگی سازمان‌های جهاد کشاورزی، صمت، محیط‌ زیست و دیگر بخش‌های ذینفع تدوین شده است، مصرف آب بخش‌های کشاورزی سمنان در طول یک برنامه 5 ساله 171 میلیون مترمکعب کاهش خواهد یافت، یعنی سالانه از 810 میلیون مترمکعب به سالانه 639 میلیون متر مکعب می‌رسد. هرچند کاهش این میزان از مصرف آب کشاورزی بلند پروازانه به‌نظر می‌رسد اما معاون آب منطقه‌ای سمنان امیدوار است با پشتوانه اجرایی قانونی که این سند دارد بتوان به هدف مورد نظر رسید. تجهیز همه چاه‌های آب کشاورزی استان به کنتور هوشمند و اصلاح و تعدیل سهمیه آب کشاورزان مهم‌ترین راهکار اجرایی این سند برای کاهش مصرف آب کشاورزی استان است. احسانی همچنین در خصوص وضعیت آب‌های سطحی استان سمنان توضیح می‌دهد: 30 درصد آبهای سطحی از طریق رودخانه در سمنان جریان دارد که مهم‌ترین آنها حبله رود است که از ارتفاعات کو ه‌های البرز و فیروزکوه سرچشمه می گیرد. رودخانه‌های سمنان معمولاً هر سال 160 میلیون مترمکعب آورد آب دارند اما بارندگی‌های خوب سال گذشته میزان آورد آب آنها را به بیش از 210 میلیون مترمکعب رسانده است. در این استان سد دامغان و سد کوچکتر مجن اختصاص به جمع‌آوری آب‌های سطحی دارند. ظرفیت سد دامغان 16.5 میلیون مترمکعب است که بارش‌های مناسب موجب شده تقریباً این ظرفیت کامل شود و تنها 500هزار مترمکعب آن برای کنترل سیلاب‌های احتمالی خالی نگه داشته شود. معمولاً سالانه 11میلیون مترمکعب از آب سد دامغان به مصرف کشاورزی می‌رسد. معاون آب منطقه‌ای سمنان با اعلام اینکه در استان سمنان تأمین آب شرب دو شهر سمنان و شاهرود با مشکلاتی روبه‌رواست تأکید می‌کند: کاهش مصرف آب دربخش کشاورزی می‌تواند به تأمین بدون دغدغه آب شرب استان سمنان کمک شایانی کند.
برق چاه‌های آب کشاورزان با تعرفه کشاورزی محاسبه شود
در همین حال «حسین شاهینی» مدیر آب وخاک سازمان جهاد کشاورزی سمنان هم به «ایران» می‌گوید: کشاورزان و جهاد کشاورزی نقش بزرگی در تحقق هدف سند سازگاری با کم آبی خواهند داشت ولی مسئولان باید در کنار اجرای این سند به مسائل معیشتی کشاورزان نیز توجه کنند. یکی از راهکارهای اجرایی این سند تعدیل سهمیه آب چاه‌های کشاورزی و تجهیز همه چاه‌های آب کشاورزی به کنتور‌های هوشمند است اما شاهینی می‌گوید از اوایل سال‌جاری برق این چاه‌ها را با تعرفه کشاورزی محاسبه نمی‌کنند و این مسأله می‌تواند عامل بازدارنده‌ای برای رسیدن به هدف کاهش مصرف آب کشاورزی باشد. وی تصریح می‌کند: چه بخواهیم و چه نخواهیم اجرای این سند با تنش‌هایی برای معیشت کشاورزان همراه خواهد بود پس وظیفه همه دستگاه‌ها است که این تنش‌ها را کمتر کنند تا کشاورزان کماکان برای کاهش مصرف آب کشاورزی همکاری کنند. استان سمنان‌ دارای 89 هزار هکتار اراضی زراعی و 65 هزار هکتار اراضی باغی است که تاکنون تنها 30 درصد این میزان به تجهیزات نوین آبیاری مجهز شده‌اند. معاون آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سمنان می‌گوید: بنا داریم تا سال پایانی اجرای سند سازگاری با کم آبی در استان سمنان میزان تجهیز اراضی به سیستم‌های نوین آبیاری را به 60 تا 70 درصد برسانیم. سند سازگاری با کم آبی برای همه استان‌ها باید تهیه شود. وی آماری ارائه کرد که نشان می‌دهد در حال حاضر حدود 20 درصد اراضی استان با کم آبیاری مواجه است. به گفته وی در حالی که بخش کشاورزی استان به یک میلیارد و257 میلیون مترمکعب آب نیاز دارد در حال حاضر حدود یک میلیاردو 50 میلیون متر مکعب آب تحویل بخش کشاورزی می‌شود که کمتر از نیاز آن است. وی تأکید می‌کند: جهاد کشاورزی برای جبران این کم آبیاری برنامه‌های زیربنایی مانند توسعه سامانه‌های نو آبیاری و انتقال آب از منابع آبی تا مزرعه با لوله را در دستور کار دارد، اجرای انتقال آب با لوله راندمان آب کشاورزی را به 95 درصد می رساند. در حال حاضر بازدهی آبیاری بخش کشاورزی سمنان در حد 46 درصد است.
تغییر کشت‌های پر‌آب‌بر به کم‌آب بر، استفاده از بذور مقاوم به خشکسالی، بهزراعی کشاورزی، کشت نشایی و انجام کشت زیر پلاستیک از جمله دیگر راهکارهای جهاد کشاورزی برای کاهش مصرف آب کشاورزی سمنان است. شاهینی همچنین گفت: با همکاری کشاورزان درصدد جایگزینی کشت پاییزه به جای بهاره هستیم تا بتوانیم حداقل 3نوبت آبیاری راحذف کنیم. وی خاطرنشان می‌کند:با توجه به محدودیت منابع آبی و اقلیم خشک سمنان اگر بخواهیم معیشت کشاورزان در درازمدت لطمه نبیند ناگزیر به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی هستیم.