خرید خدمت سربازی

«از تاریخ تصویب این قانون کلیه اتباع ذکور دولت ایران اعم از سکنه شهرها و قصبات و قرا و ایالات و متوقفین در خارج از ایران از اول‌سن بیست و یک سالگی مکلف به خدمت سربازی هستند مگر در مواردی که بر طبق این قانون مستثنی شده باشند»
روز شانزدهم خرداد 1304 بود که این جملات در ماده اول قانون سی‌وشش ماده‌ای «خدمت نظام اجباری» درج و در مجلس شورای ملی به ریاست حسین پیرنیا به تصویب رسید. مدت خدمت سربازی در ابتدا 6 سال تعیین شده بود که: «دو سال اول مدت تحت‌السلاح و چهارسال بعد احتیاطی» بود. در طول سال‌ها متناسب با شرایط کشور تغییراتی در بندهای مختلف این قانون صورت گرفت. پس از شروع جنگ در ایران هم قانون «خدمت وظیفه عمومی» در سال 1363 به تصویب رسید.
در سال 1370 شورایعالی امنیت ملی برای نخستین بار طرح خرید خدمت سربازی را تصویب کرد. در این طرح مشمولین خارج از کشور با پرداخت معادل ریالی 16300 دلار بر مبنای دلار 175 تومان، می‌توانستند خدمت سربازی را خود را خریده و مشمول بخشودگی غیبت شوند. بر اساس این مصوبه کسانی که پیش از سال 1347 متولد شده و دارای تحصیلات فوق دیپلم و کمتر بودند می‌توانستند با پرداخت مبالغی از خدمت معاف شوند. قیمت خرید خدمت سربازی برای افراد با مدرک تحصیلی پایین‌تر از دیپلم، 350 هزار تومان، دیپلم 500 هزار تومان و فوق دیپلم 600 هزار تومان تعیین شده بود. علاوه بر این مبلغ 2 میلیون و پانصد هزار تومان هم برای مشمولینی که پیش از سال 1338 متولد شده و دارای تحصیلات فوق تخصص پزشکی بودند، تعیین شد. بعد از اجرایی شدن این مصوبه تا سال 1376 نزدیک به 70 هزار نفر از مشمولین داخل و خارج کشور سربازی خود را خریدند که بخش عمده آنها کسانی بودند که در روزهای جنگ از خدمت سربازی، سر  باز زده بودند و غیبت داشتند.
آذر ماه سال 1377 امکان خرید خدمت سربازی برای افراد بالای بیست سال فراهم شد. طرحی که به مدت سه سال خرید خدمت سربازی را با مبلغ یک میلیون و هشتصد هزار تا سه میلیون و صد هزار تومان  امکانپذیر کرد. در این طرح بالغ بر 350 هزار نفر که توان مالی کافی داشتند، با پرداخت مبالغ تعیین شده، از خدمت سربازی معاف شدند.
اجرای این طرح که منبع خوبی برای کسب درآمد دولت محسوب می‌شد، با انتقاداتی مواجه و بعد از سه سال متوقف شد. اما این پایان کار نبود، در سالهای بعد از توقف طرح خرید سربازی، دولت‌ها در مقاطعی حتی در لایحه بودجه حساب جداگانه‌ای روی درآمد حاصل از فروش سربازی، باز کردند و برای آن ردیف مجزا در نظر گرفتند. در طول دو دهه اخیر بارها موضوع فروش سربازی و صحبت هایی در مورد افزایش قیمت خرید آن مطرح شد، اما هرگز مثل سه سال پایانی دهه هفتاد، به‌صورت متمرکز و مستمر اجرایی نشد. یکی از مهم‌ترین انتقادات به طرح فروش خدمت سربازی تشدید تبعیض بین افراد طبقات مختلف جامعه بود.