وجه ادبی داستان‌ها را فدای فرهنگ‌سازی نکنیم

محمدرضا شمس
نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان
طی یک دهه اخیر شاهد توجه بیشتر اهالی کتاب به خلق داستان‌هایی حول موضوعات مرتبط با محیط ‌زیست هستیم؛ این مسأله برآمده از کارکرد نهفته در ادبیات است. البته در نگاه‌های این‌چنینی منکر ضرورت اولویت ادبیات داستان‌ها بر دیگر وجوه احتمالی آنها نیستم اما مسأله اینجاست که بنا بر ضرورت می‌توانیم از ادبیات به‌عنوان ابزاری قدرتمند در فرهنگ‌سازی هم از آن بهره بگیریم.
نقش ادبیات در فرهنگ‌سازی آنقدر مهم و مؤثر است که در صورت استفاده صحیح از آن می‌تواند حتی به اصلاح نسل‌ها بینجامد. بهترین مصداق آن را می‌توان در تأثیری دید که «رولد دال» خالق آثار مشهوری همچون «چارلی و کارخانه شکلات‌سازی» بر تغییر نظام آموزشی به جای گذاشت و آن را ناچار به پوست‌اندازی کرد. بنابراین با ادبیات می‌توان به‌سوی زندگی و جهانی بهتر قدم برداشت. نکته‌ای که در این‌بین اهمیت بسیاری دارد چگونگی خلق آثار این‌چنینی است.
اگر نویسنده به‌قصد تألیف اثری با مضمون‌های آموزشی به سمت ادبیات برود باید حواسش باشد که ادبیات کار را فدای پیامی که قصد انتقال آن را دارد نکند. در غیر این صورت نه‌تنها هیچ تأثیری بر مخاطب به‌جای نمی‌گذارد بلکه حتی ممکن است او را برای همیشه از کتابخوانی دور کند. بهره‌مندی این‌چنینی از ادبیات نیازمند صرف دقتی به‌مراتب حتی بیشتر از آثار صرفاً داستانی است. در همین رابطه هم با برخی اهالی کتاب مشغول تألیف مجموعه کتاب‌هایی با کارکرد حمایت از پرندگان و جانوران در حال انقراض هستیم که از سوی انتشارات کانون فکری و پرورشی کودکان و نوجوانان منتشر می‌شود؛ در این مجموعه دیگر دوستانی نظیر آقای مصطفی رحماندوست هم همکاری دارند. داستانی که از من در این مجموعه منتشر می‌شود داستان «زاغ بور» است.
گذشته از این کتاب چند اثر دیگر هم آماده انتشار دارم، ازجمله مجموعه «سیب و جیب» که دربردارنده 12-13 داستان کوتاه است که هنوز امکان انتشار آن فراهم نشده؛ اتفاقاً خودم داستان‌های این کتاب را خیلی دوست دارم، تصویرسازی آن‌هم به اتمام رسیده و در انتظار انتشار آن از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هستم.
دو کتاب دیگر هم آماده چاپ دارم که آنها با همکاری محراب قلم منتشر می‌شوند؛ «تفنگی که شلیک نکرد». این کتاب درباره تفنگی است که دلش نمی‌خواهد به کسی شلیک کند. دیگری هم کاری با عنوان «خاله شاخه نبات» است؛ خاله شاخه نبات دیوی است که عروسی هرکسی که برود تکه‌ای از شاخ خودش را شکسته و به آنان هدیه می‌دهد تا خوشبخت شوند. هرچند با اوضاع‌واحوال اقتصادی فعلی نمی‌دانم کی امکان انتشار آنها فراهم شود.‌