78 ‌سالگی ضیاء موحد استاد فلسفه، منطق و ادبیات

مریم شهبازی
خبرنگار
به نقدهای صریح و بی‌پرده‌اش مشهور است؛ واهمه‌ای ندارد از اینکه اظهارنظرش به مذاق دیگران خوش نیاید. شاید بتوان چهره جدی‌اش را در سال‌هایی که فیزیک خوانده جست‌و‌جو کرد؛ هرچند که بعد از کارشناسی ارشد سر از دنیای فلسفه و منطق درمی‌آورد و تا دکترای فلسفه می‌خواند. در زمینه ادبیات هم‌کارهای شاخصی کرده؛ آنقدر در اظهارنظرهایی که درباره بزرگان روزگار معاصرمان دارد جدی است که گفته‌هایش اغلب چالش‌برانگیز شده‌اند؛ از گفت‌وگوهایی که درباره جلال آل احمد گرفته تا نقد به دیگر چهره‌های شاخص همچون اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج و حتی پروفسور حسابی. با این حال همه آنهایی که موحد را به طور مستقیم یا از طریق آثارش می‌شناسند می‌دانند که براساس علاقه یا خصومت شخصی حرفی نمی‌زند و حتی طی همه این سال‌ها تلاش کرده تا به جوان‌ترها بیاموزد که برای گفته‌های خود استدلال داشته باشند و از سویی درباره بزرگانمان، مطلق اندیش نباشند. از همین‌رو هرگز از مواضع علمی خود کوتاه نیامده؛ حتی اگر به قیمت رنجش دیگران تمام‌ شده باشد. اما آنهایی که فرصت حضور در کلاس‌های فلسفه او را در دانشگاه داشته‌اند، معتقدند شیوه تدریس موحد از فلسفه تحلیلی به شیوه‌ای متفاوت از دیگران است؛ به علاقه‌مندان بسیاری بر سر کلاس‌ها فلسفه تحلیلی آموخته؛ آنقدر که فعالان این عرصه تأکید دارند هیچ‌کسی در کشورمان به‌اندازه ضیاء موحد، «فرگه» بنیانگذار فلسفه تحلیلی را نمی‌شناسد. اگر قرار به توصیف او باشد، شاید بتوان گفت که مسیر حرکت ضیاء موحد از فیزیک و فلسفه و منطق به شعر و ادبیات جمع اضداد است و توانسته فکر و فلسفه را با ادبیات و هنر جمع ببندد. در حیطه منطق هم فعالیت‌های او بعد از بازگشت به کشور، سرآغازی در این عرصه می‌دانند؛ آنقدر که حسین معصومی همدانی درباره‌اش گفته: «در تاریخ منطق ایران دو اتفاق مهم رخ‌ داده که یکی نوشته شدن مدخل «منطق صورت» دکتر مصاحب و دیگری برگشت دکتر موحد به ایران و شروع کارشان در کشور است.» فعالیت‌های این استاد دانشگاه به سه حوزه شعر، فلسفه و منطق تقسیم می‌شود؛ به تبع همین فعالیت‌ها هم آثار او را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد. در حوزه فلسفه و منطق می‌توان به «مهارت‌های منطق جدید از ارسطو تا گودل»، «منطق موجهات»، «واژگان توصیفی منطق» و «درآمدی بر منطق جدید» اشاره کرد، در حوزه ادبیات خلاقه نیز چند مجموعه شعر از جمله «بر آب‌های مرده مروارید»، «غراب‌های سپید»، «مشتی نور سرد» و «گزیده اشعار» از او منتشر شده است. افزون بر این در حوزه پژوهش ادبی کتاب‌های «دیروز و امروز شعر فارسی»، «البته واضح و مبرهن است که»، «تاریخ شفاهی ادبیات معاصر» و «شعر و شناخت» و در حیطه ترجمه هم «منتقدان فرهنگ» و «نظریه ادبیات» به همت ضیاء موحد در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. نوشته او درباره سعدی را منتقدان یکی از پنج کتاب برتر حوزه سعدی شناسی می‌دانند؛ امروز 78 سالگی این استاد ادبیات، فلسفه و منطق است.