ثمرات واقع‌گرایی در سیاست و اقتصاد

منصور بیطرف
دبیر گروه اقتصادی
کمتر از 10 روز دیگر، ایران چهل و دومین سالگرد انقلاب اسلامی خود را جشن می‌گیرد. در این مدت نظام جمهوری اسلامی ایران با خطرات و تهدیدات زیادی مواجه بوده است. در این 42 سال، ایران از جنگی که صدام، رئیس جمهور وقت عراق علیه آن آغاز کرد و هشت سال ادامه داشت – که طولانی‌ترین جنگ قرن لقب گرفت – تا ترورهای داخلی که سران آن را نشانه گرفته بودند پشت سر گذاشت و البته آخرین آن یعنی تحریم‌هایی که رئیس جمهور سابق امریکا- دونالد ترامپ- بر ایران تحمیل کرد، هیچ کدام از آنها نتوانست سر آن را خم کند چه برسد به آنکه آن را قطع کند. ایران برای آنکه پرقدرت بماند جدا از سیاست باید به اقتصاد و معیشت مردم که پشتوانه اصلی این نظام هستند، توجه کافی نشان دهد.
در واقع خساراتی که در این مدت بر ایران واقع شده است، کم نیست. خسارت مستقیم جنگ تحمیلی در زمان خود بالغ بر 100 میلیارد دلار - به قیمت دلار آن روز-  برآورد شده بود و خسارت غیرمستقیم آن حدود هزار میلیارد دلار بود. این در حالی است که آلمان حدود چهار سال و ژاپن تقریباً شش سال بعد از جنگ جهانی دوم توانستند اقتصادهای خود را سر و سامان دهند. این دو شکست خورده جنگ که می‌بایست به نوعی خسارت فاتحان را بدهند توانستند در مدت 30سال ارز خود را آنچنان قوی سازند که در رده ارزهای سخت جهان قرار گیرد، موضوعی که دست مایه کاریکاتوریست مجله نیوزویک در دهه 1980 میلادی شد که نشان می‌داد در سال 1945 سرباز امریکایی سربازان ژاپنی و آلمانی را خلع سلاح کرده اما در دهه 1980 مارک آلمان و ین ژاپن، دلار امریکایی را بر زمین زده‌اند. اینکه آنها چگونه توانستند این قدرت را به دست بیاورند به سیاست رئال پلتیکی یا سیاست واقعگرایانه ای که از قرن نوزدهم بن‌مایه سیاست آلمان و از اوایل قرن بیستم جزو لاینفک سیاست ژاپن شد، برمی‌گردد.
در اصل، واقع نگری جزو سیاست‌های هر دولت موفقی بوده است. اما خوشبختانه واقع‌گرایی از اصول سیاست ایران پس از انقلاب بوده است. قبول قطعنامه 598 که به جنگ عراق علیه ایران پایان داد و نیز رویدادهای اخیر ایران مانند برجام نشان می‌دهد که این اتفاقات ماحصل واقع‌گرایی سیاست‌های ایران بوده است. لذا می‌بینیم که به دنبال قبول قطعنامه 598 و تحولات برجامی هم اقتصاد ایران رونق گرفت و هم سیاست‌های منطقه‌ای ایران قوت. اما تحولات بعدی که محصول برآیند دشمنان نظام ایران بود که خوشبختانه با رفتن ترامپ ادامه آن متوقف شد، باعث شد که ایران تحت شدیدترین فشارهای اقتصادی که سابقه نداشته قرار گیرد. و اکنون فرصتی برای ایران فراهم شده که می‌تواند سیاست واقع‌گرایی را دوباره مد نظر
 قرار دهد، زیرا:
الف- اکنون دولتی در امریکا بر مصدر کار قرار گرفته که اعلام کرده و اظهار داشته به برجام پایبند است (هر چند که شرط و شروط‌هایی را مطرح کرده که نشان دهنده تداوم نفوذ دشمنان ایران است اما مهم این است که این دولت برخلاف ترامپ که اصل برجام را قبول نداشت، اصل برجام را قبول دارد و همین مهم می‌تواند محور دیپلماسی بعد باشد.)
ب- اکنون ایران توانسته خود را به عنوان قدرت منطقه‌ای در منطقه تثبیت کند. همین موضوع نشان می‌دهد که همسایگان ایران و نیز قدرت‌های خارجی، ایران را به عنوان یک قدرت قبول کرده‌اند. قبول این امر، روابطی را تنظیم می‌کند که باید مورد قبول دو طرف باشد. این روابط جاده یکطرفه نیست. همچنان که دولتمردان ایران انتظار ندارند که این جاده یکطرفه باشد و فقط خواسته طرف مقابل اعلام و قبول شود، باید همین خواسته را در مورد طرف مقابل مد نظر قرار داد.
ج- برقراری آرامش علی‌القاعده هدف هر نظام و دولت است. توسیدید، تاریخ‌نگار معروف یونانی، حدود 4 قرن قبل از میلاد مسیح، نوشته است: «در زمان صلح  و رفاه، افراد و اقوام شیوه فکری بهتری دارند و به معیارهای والاتری چشم می‌دوزند، زیرا عوامل خارجی ایشان را در وضعی قرار نمی‌دهد که مجبور باشند دست به کارهایی بزنند که در مواقع عادی از آن بیزارند. ولی جنگ آموزگاری زورگو است که نمی‌گذارد مردمان نیازهای روزمره خود را به آسانی تسکین بخشند و آدمیان را به سطح و احوال روز تنزل می‌دهد.»
اما نکته پایانی در کنار واقع‌گرا شدن سیاست ایران و توجه کافی به آن این است که اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر کوچک و کوچک‌تر شده است در همان حال ارزش پول ایران کمتر و کمتر شده است و در کنار آن تورم بیشتر و بیشتر به طوری که سال‌هایی که نرخ تورم تک رقمی بوده است، از تعداد انگشتان یک دست هم فراتر نمی‌رود. برآیند این اتفاق کوچک شدن سفره مردم ایران است - این نکته را می‌توان بخوبی در گزارش قیمتی ماهانه مرکز آمار که دیروز منتشر شده مشاهده کرد.