جشنواره در یک نگاه

جشنواره، زیر سایه کرونا

از آغاز سال و زمانی که امیدها بر مهار ویروس کرونا به یأس تبدیل شد، بسیاری به این موضوع فکر می‌کردند که سرنوشت مهم‌ترین جشنواره‌های سال، چه خواهد شد؟ جشنواره‌های «فجر» که یادآور پیروزی انقلاب اسلامی هستند، مهم‌ترین جشنواره‌های فرهنگی، هنری این سرزمین‌اند و برپایی آنها در دهه فجر و در حال و هوای جشن‌های پیروزی انقلاب، فراتر از یک سنت و عادت است. بالاخره سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد در آذرماه و در نشست خبری سی و نهمین جشنواره فیلم فجر، از راهکارها و ایده‌هایش برای برپایی این رویداد صحبت کرد و منتظر شرایط برای برگزاری عادی یا خاص این دوره شد. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد اکران محدود، یکی از بهترین راه‌ها برای این بود که هم چراغ جشنواره روشن بماند، هم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، تعدادی از اهالی رسانه بتوانند فیلم‌ها را تماشا کنند. با نزدیک شدن به 12 بهمن ماه و آغاز سی و نهمین جشنواره ملی فیلم فجر، ایده‌های اکران مردمی هم مطرح شد و حالا با تصمیم ستاد ملی کرونا به اجرا رسیده است. این دوره از جشنواره، زیر سایه همه‌گیری ویروس کرونا، فضا و حال و هوایی خاص دارد. باید این موضوع را پذیرفت و انتظاری متناسب با شرایط از تیم برگزاری این رویداد داشت.‌

تیم داوری، جوان و سینمایی

انتشار نام فهرست تیم داوری سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر، مثل هر دوره، موجی از واکنش‌ها را به‌دنبال داشت. اما موافقان و مخالفان در یک موضوع توافق داشتند و آن، این نکته که ترکیب فعلی سینمایی‌ترین ترکیبی است که در سال‌های اخیر دیده‌ایم. امتیاز داوران این دوره جشنواره، جوان بودن و تعلق‌شان به سینمای متفاوت است. خاستگاه بهرام توکلی، نیما جاویدی و مرتضی پورصمدی (فیلمبردار باسابقه) سینمایی است که در آن اندیشه و تجربه‌گرایی اهمیت دارد. کارنامه حرفه‌ای محمد احسانی، مدیر فرهنگی هم، با سینما و تصویر ارتباطی تنگاتنگ دارد. به بخش‌هایی از کارنامه ساره بیات در یکی دو سال اخیر می‌توان انتقاد جدی داشت، اما حضور او در تیم داوری، ترکیب جوان و متفاوت آن را کامل می‌کند. مصطفی کیایی کارگردان موفق یک دهه اخیر است که در آثارش هم به کیفیت توجه کرده، هم به فروش و جذب مخاطب. حضور او به‌عنوان الگویی برای سینماگرانی که می‌خواهند فارغ از رانت و حمایت ارگانی کار کنند و به ابتذال بخش خصوصی تن ندهند، یکی از اتفاق‌های خوب تیم داوری امسال است. سیدجمال ساداتیان از معدود تهیه‌کنندگان خوشنام و موفق است که اغلب آثاری که تهیه و تولید کرده، ماندگار و باارزش هستند. استفاده از تجربه او، امتیاز این ترکیب است. نکته جالب در ترکیب داوران این دوره از جشنواره، فاصله گرفتن از نام‌های همیشگی است؛ نام‌هایی معتبر و درخشان که اغلب در ادوار مختلف جشنواره تکرار می‌شوند. بنابراین انتخاب شجاعانه محمدمهدی طباطبائی‌نژاد را باید به فال نیک گرفت و فارغ از نتیجه این داوری، به تکرار آن امیدوار بود.

زنان نسل تازه

امسال و در سی‌ونهمین جشنواره ملی فیلم فجر، در بخش مسابقه، سه فیلمساز زن حضور دارند. حضور چهره‌هایی تازه، خبر از تغییر نسل فیلمسازان زن می‌دهد. زنان سینماگر نسل اول انقلاب نسبت به‌ گذشته کم‌کارتر شده‌اند و حالا نوبت درخشش نام‌هایی تازه است. نرگس آبیار مهم‌ترین فیلمساز زن این دوره است که تا امروز، مسیری صعودی را پیموده و طبق نظر آنانی که «ابلق» را دیده‌اند، این فیلم، پخته‌ترین اثر کارنامه اوست. «ابلق» با بازی بهرام رادان، الناز شاکردوست، هوتن شکیبا و گلاره عباسی، فیلمی شهری است و فضایی متفاوت با «شبی که ماه کامل شد» دارد. در سال‌های اخیر و پس از «شیار 143»، همه فیلم‌های آبیار با تحسین منتقدان مواجه شده و او خود را به‌عنوان سینماگری که هر بار می‌کوشد در فضایی تازه، دغدغه‌هایش را روایت کند، تثبیت کرده است. آیدا پناهنده دیگر فیلمساز زن این دوره، با فیلم «تی‌تی» به جشنواره آمده است. پناهنده پیش از این، با «ناهید» و «اسرافیل» تعلق خاطرش را به روایت داستان‌هایی درباره زنان نشان داده بود، به نظر می‌رسد «تی تی» هم، در این مسیر است. نکته جالب این که دو بازیگر «ابلق» در «تی‌تی» حضور دارند. هوتن شکیبا و الناز شاکردوست که در «شبی که ماه کامل شد» همبازی شده بودند، در «ابلق» و «تی‌تی» دوباره در کنار هم هستند. پارسا پیروزفر دیگر بازیگر این فیلم است. فرنوش صمدی، فیلمسازی که با فیلم‌های کوتاهش جوایز مختلفی به‌دست آورده و به شهرت رسیده، امسال با «خط فرضی» در جشنواره حضور دارد. علی مصفا تهیه‌کننده این فیلم است و سحر دولتشاهی و پژمان جمشیدی نقش‌های اصلی را بازی می‌کنند. صمدی جوان، چهره تازه وارد سینمای حرفه‌ای است، نماینده نسلی تازه از زنان سینماگر ایرانی. باید دید «خط فرضی» می‌تواند او را به پدیده
سی‌و نهمین جشنواره فیلم فجر تبدیل کند؟

جاده یک طرفه

رابطه اغلب فیلمسازان سینمای ایران و رسانه‌ها، در بهترین شکل جاده‌ای یک طرفه است. وقتی نیاز به خبرسازی یا حمایت رسانه‌ای و پوشش خبری است، خبرنگاران، روزنامه‌نگاران و منتقدان در صف حمایت از سینمای ایران ایستاده‌اند و دقیقاً، همان‌ها هستند که می‌توانند افکار عمومی و نظر مدیران و سیاستگذاران را نسبت به امور مختلف در حوزه سینما تغییر بدهند یا تعدیل کنند. (همین روزها، بیشترین حمایت از فیلم تازه حمید نعمت‌الله (قاتل و وحشی) از سوی اهالی رسانه انجام می‌شود.) اما در شرایط عادی، وقتی نیازی به اهالی رسانه نیست، روابط سینماگران و رسانه‌ای‌ها، رابطه‌ای سرد است. فیلمسازان، هرچه حرفه‌ای‌تر می‌شوند، هر چقدر تعداد جوایزشان بالاتر می‌رود، تمایلشان برای ارتباط با رسانه‌های داخلی و انجام گفت‌و‌گو کمتر می‌شود. در نشست‌های خبری جشنواره، در سال‌های اخیر، اتفاق‌های خوبی نیفتاده است. جدا از این که ممکن است تعدادی از سؤال‌ها، ضعیف باشند، نوع برخورد و نگاه از بالای سینماگران به اهالی رسانه، مشهود و معمولاً آزاردهنده است.
نکته جالب این که همین سینماگران، در جشنواره‌های مختلف و مقابل خبرنگاران خارجی، رویکرد و رفتاری دیگر دارند، از سر تواضع مدام به دوربین‌ها لبخند می‌زنند و هر سؤال با ربط و بی‌ربطی را با خونسردی پاسخ می‌دهند. متأسفانه، حضور کمرنگ منتقدان و روزنامه‌نگاران باسابقه در سال‌های اخیر در سینمای رسانه، باعث شده کیفیت نشست‌های خبری فیلم‌ها نسبت به قبل پایین‌تر بیاید. اما همه این اتفاق‌ها نباید بستری باشد تا در جشنواره‌ای که بخش مهمی از آن، اهالی رسانه هستند به این طیف توهین شود. امسال و در سی‌ونهمین جشنواره ملی فیلم فجر، اهالی رسانه در برج میلاد و منتقدان در پردیس ملت، فیلم خواهند دید. مسأله این است که نشست‌های خبری در برج میلاد برگزار خواهد شد و عملاً منتقدان در این نشست‌ها غایب خواهند بود. به این ترتیب، باز هم خروجی این نشست‌ها که محصول نخستین مواجهه منتقدان با اثر هنری است، بیشتر در سطح باقی خواهد ماند و کمتر تحلیلی و عمیق خواهد بود.

دردسرهای «قاتل و وحشی»

سینمای حمید نعمت‌الله با همه فراز و نشیبی که در بیش از یک دهه اخیر داشته، ستایشگران فراوانی دارد. او، یکی از چهره‌های مؤثر و مهم فیلمسازی در سینمای ایران است و تماشای هر اثرش در جشنواره همچون اکران «بوتیک» در بیست و دومین جشنواره فیلم فجر، اتفاق محسوب می‌شود. پیش از شروع جشنواره و اعلام آثاری که به این دوره راه یافته‌اند، زمزمه‌هایی درباره توقیف «قاتل و وحشی» فیلم تازه این کارگردان به گوش می‌رسید. منتقدان و روزنامه‌نگارانی از طیف‌های مختلف سیاسی در اعلام نظرهایی سعی کردند مانع توقیف فیلم شوند؛ فیلمی که زمان تولید هم ماجراهای فراوانی داشت، اما بالاخره تمام شد و فرم شرکت در سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر را پر کرد. با این همه، به‌نظر می‌رسد به‌دلایلی (از جمله حجاب بازیگر نقش اصلی زن) فیلم فعلاً از رقابت در جشنواره باز مانده است. این موضوع، البته به معنای توقیف صددرصدی فیلم نیست. فیلم تازه نعمت الله، فعلاً حضور در جشنواره را از دست داده اما احتمالاً با تغییرهایی می‌توان امیدوار به اکران عمومی آن بود. «قاتل و وحشی» یکی از فیلم‌های مهم این دوره و از بخت‌های اصلی دریافت جوایز کارگردانی، بهترین فیلم و بازیگری حالا سرنوشتی مبهم پیدا کرده است.