امید به خروج ربع رشیدی از دل ویرانه‌های تاریخ

گروه ایران زمین -  شهرک دانشگاهی ربع رشیدی هنوز رازهای نا گفته خود را در دل ویرانه‌هایی که با زلزله تبریز، حمله عثمانی و ساخت و سازهای بی‌وقفه در حریمش بر سرش آوار شده حفظ کرده است. طرح احیای مجموعه 700ساله علمی - تاریخی و فرهنگی ربع رشیدی تبریز، اکنون روی کاغذ ۱۸ ساله شده است اما هنوز خبری از تبدیل دوباره‎ آن به دانشگاه نیست و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به کمک آلمانی‌ها سعی می‌کند به نتایج جدید با ادامه کاوش‌ در این منطقه دست یابد.
با حمله مغولان و ورود هلاکوخان در سال 654 هجری قمری به ایران، منطقه آذربایجان مرکز شاهنشاهی این قوم شد.سلطان محمود غازان‌ خان یکی از معروف‌‌ترین پادشاهان ایلخانی، خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی را که پزشک و از مورخان و اندیشمندان ایرانی آن زمان بود، به وزارت  حکومت خود منصوب کرد و همین موضوع شکوفایی منطقه و مخصوصاً تبریز را به‌دنبال داشت.از مهم‌ترین فعالیت‌های این وزیر ایرانی در سال‌های حکمرانی مغول‌ها، دستور ساخت مجموعه‌ ارزشمند ربع رشیدی در حدود سال 700 هجری قمری در داخل باروی غازان خانی بود. این قلعه که دانشگاهی بزرگ در دل خود داشت، تا سال 736 هجری قمری فعالیت می‌کرد و در آن به هفت زبان زنده دنیا تدریس می‎شد.
عرصه مجموعه ربع رشیدی تبریز 18 هکتار است.به‌گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ وقف نامه ربع رشیدی اثری ارزشمند به خط خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی از دوره ایلخانی است که فهرست جامعی از موقوفات، هزینه‌ها و برنامه‌های اداری و مالی شهرک دانشگاهی ربع رشیدی را تبیین کرده است و درسال 1386 از طرف یونسکو در فهرست برنامه حافظه جهانی در کنار آثاری چون شاهنامه بایسنقری و التفهیم ابوریحان بیرونی ثبت جهانی شد.این وقف نامه که شخص خواجه رشیدالدین آن را نوشته است، مشخص می‌کند که این مجموعه در زمان آبادانی دارای 24 کاروانسرای وسیع، 1500دکان، 30 هزار واحد مسکونی و تعدادی حمام، باغ‌های مصفا، آسیاب، کارخانه‌های پارچه ‌بافی و کاغذ سازی، دارالضرب و کارگاه‌های تولید رنگ بود.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان‌ شرقی می‌گوید: موقوفات ربع رشیدی در 8 استان کشور و 6 کشور دنیا به‌عنوان بزرگ‌ترین موقوفه شناخته می‌شود. در واقع علاوه بر تبریز در شهرهای دیگر و همچنین در سوریه، عراق و ترکیه زمین‌های وقفی دارد و 2 نیت مهم این موقوفه علم الادیان (علم دین) و علم الابدان(علم طب) است.
حجت‌الاسلام ‌حسینی معتقد است این بزرگ‌ترین سرمایه علمی و پزشکی و ثبت جهانی شده در استان است که با احیای این موقوفه عظیم می‌توانیم کمک‌های مالی خوبی از محل نیات این موقوفه به حوزه‌های علمیه، دانشکده‌های الهیات و علوم پزشکی انجام دهیم.بنای ربع رشیدی با تمام ارزش و اهمیتی که در تاریخ ایران و جهان دارد، پس از ثبت ملی در سال 1354 سال‌های زیاد مورد بی‌توجهی بود تا اینکه در سال 1381 تأسیس محوطه تاریخی ربع رشیدی، بالاخره به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و با هدف اجرا ابلاغ شد.
بنای مجموعه ارزشمند ربع رشیدی تبریز علاوه بر حرکت لاک پشتی عملیات مرمت، در طول زمان، آسیب‌های مختلفی را متحمل شده و حوادث انسانی و بلایای طبیعی بارها آن را مورد هجوم قرار داده است.ساخت و سازهای غیرمجاز و غیرقانونی در حریم آن هم به مرحله غیرقابل کنترل رسیده و ماندگاری اثر را با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو کرده است.طبق اعلام پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، کاوش‌های باستان‌شناختی، مطالعات مرمتی و نقشه‌برداری ژئوفیزیکی با هدف ادامه روند عملیاتی شدن پروتکل بین‌المللی ربع رشیدی با همکاری دانشگاه هنر اسلامی تبریز و مؤسسه باستان شناسی آلمان از هفته نخست شهریور ماه 1398 با ارائه برنامه‎ای 5 ساله و تعیین پنج فصل کاوش آغاز شده است.
آزاد‌سازی عرصه ربع رشیدی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی می‌گوید: این اثر فاخر معماری و شاهکار سنت حسنه وقف، بارها و بارها مورد تعرض و تاخت و تاز قرار داشته و در لشکرکشی عثمانی و با آتش توپخانه به ویرانه تبدیل شد که شواهدی از گلوله باران عثمانی از کاوش‌های باستان‌ شناختی نیز به دست آمده است.
احمد حمزه‌ زاده با تأکید بر لزوم احیای اثر ادامه می‌دهد: کاوشگاه ربع رشیدی در سال 98 به جایگاه پایگاه پژوهشی ارتقا یافته است و امسال این اثر به‌عنوان یکی از طرح‌های سفر ریاست جمهوری مصوب شد و اعتباری افزون بر 30 میلیارد تومان برای تملک و آزادسازی عرصه ربع رشیدی تعلق گرفت. وی می‌افزاید: بناهایی بزرگ و فاخر و با ابعاد بیش از 60 در 60 متر بالای تپه‌های رشیدی منتظر گسترش کاوش‌های باستان شناختی هستند که این بناها با کاشی‌کاری‌های نفیس معرق و مرمرکاری‌های زیبا آراسته شده بودند.
حمزه‌زاده اضافه می‌کند: امسال زمینی به وسعت تقریباً 3 هکتار از داخل عرصه ربع رشیدی آزاد کرده‌ایم و توانستیم در ادامه مسیر، کاوش‌های باستان شناختی خود را در این محوطه تاریخی انجام دهیم.