نوروز‌ و‌ نگاهی‌ ‌به‌ سفره‌ هفت‌سین ‌ایرانی

‎رؤیا بلوری
 جامعه شناس
‎در طول زندگی ما ایرانی‌ها، نوروز، همواره با هوای بهاری، سنبل و بنفشه و نرگس، لباس‌های سفید و بنفش و صورتی، گل بهی و لیمویی باغچه و آواز حاجی فیروزها سر چهارراه، تکاندن غبار و سیاهی از خانه‌ها، سبز کردن سبزه و البته پهن کردن سفره‌ای از سین‌های زندگی همراه بوده است.
‎ آن چنانکه امروز کمتر خانه‌ای را می‌توان یافت که خبری از سفره هفت‌سین در آن نباشد. بی‌تردید همین یکی از مواریث زیبا و پر مفهوم نیاکان ماست که ریشه در نگاه و تفکر اسطوره‌ای ما ایرانیان دارد که در طول تاریخ چند هزار ساله ما، همراه با تغییراتی، با ما بوده و همچنان کارکردهای فرهنگی و اجتماعی خود را حفظ کرده است.
‎بررسی متـون کهـن تـاریخی اسـاطیری ما نشان می‌دهد که چیدن سفره هفت سـین در دوران باستان صرفاً بـرای تـزئین و زیبایی نبوده، بلکه فلسفه چینش آن جنبه‌ای مقدس و آیینی داشته است. ‎به تأیید مورخان در گذشته وقتی سرزمینی مورد تهاجم قرار می‌گرفت معمولاً یکی از اهداف قوم پیروز نـابودی فرهنگ و تمدن قوم مغلوب و البته جانشین کردن فرهنـگ و تمـدن خود بوده است که به تبع آن تحمیل زبـان و آداب و رسـوم و باورهای اعتقادی نیز بوده است. در واکنش نسبت به این پدیده، مردم بومی نیز بـرای پاسداشت فرهنـگ بومی نیاکان خود، راهکارهای مختلفی را پی گرفته‌اند. در این مسیر مردم مغلوب، هرچند ممکن است در آشکار با رضایت فرهنگ جدید را پذیرفته باشند ولی در نهان به باورها و فرهنـگ خود پایبند مانده‌اند. در طول تاریخ در پی گذشت سال‌ها، رفته رفته این آمیختگی موجب دگرگونی‌های بسیار حتی رسیدن به مرز بیگانگی نسبت به فرهنگ پیشینیان شده است. فرهنگ و تمدن ایرانی نیز از این امر مستثنی نبوده و در مسیر چند هزار ساله خود چنـین تجربه‌هایی را از سر گذرانده مانند هجوم مغول‌ها و اسکندر و نیز اعراب.
پهن کردن سفره هفت سین نیز با همه دگرگونی‌هایی که داشته یادگاری است که از پیشینیان به ما رسیده است. هر چند نظرهای مختلف از وجود «هفت شین» یا حتی «هفت چین»در زمان و مکان‌های مختلف شاهد آورده‌اند اما به نظر می‌رسد بتوان گفت پهن کردن و چیدمان سفره هفت سین به جا مانده از ایران باستان، نوعی اجرای مراسم آیینی برای هفت امشاسپند (هفت وجود نامیرای مقدس) بوده که هر یـک سین، نمـاد یکی از اینها است. از طرف دیگر ایرانیان شاید برای حفظ این آیـین باسـتانی به‌جای واژگان «هفت سپند» با استفاده از هفت حرف الفبایی، جایگزین کرده باشند و در نتیجه می‌توان گفت آنچه در حال حاضر بر سر سفره «هفت سین»نهاده می‌شود، «سین»هایی است کـه در دوران مختلف بنا بر اقتضائات فرهنگی، جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی افزوده  یا حذف شده است.
با توجه به متون کهن به زبان‌های اوستایی پهلوی و آنچه در پیش شرح آن آمد، می‌توان ادعا کرد که گذاشتن سکه و سنبل و سـیر و سـرکه، سـنجد و سـماق و سـمنو و امثال آنها بر سفره هفت سین امروزی، رسمی نو است که در طول زمان، بنا بر شرایطی که در پیش گفته شد، بـرای محتویـات سـفره هفـت سـین رخ داده است. اما در هر حال این سعی و تلاش مردم سرزمینمان که با همّ فراوان و با وجود تمـام موانع تاریخی و اجتماعی و فرهنگی، برای زنده و پاس داشتن از ارزش‌ها و فرهنگ باستانی خود انجام‌ داده‌اند، زیبا‌ و قابل تقدیر است. در حقیقت باید گفت که در برگزاری این آیین ایرانی، یک پیام ناب انسـانی و جهانی و‌ جاودانی نهفته، که نیکان نیاکان ما ضمن دستیابی به مقامی معنوی و اخلاقی داشته‌اند. بدین ترتیب که هر سال با نزدیک شدن به سال نو ضمن یادآوری آن به خود، در پرتو نور ازلی اهورایی به همراه اندیشه نیک و کردار درست، دعوت به زندگی این جهانی و رسیدن به آمادگی برای حیات مینَوی و در نهایت به کمال و جاودانگی کرده‌اند.
  از سوی دیگر در دوران اخیر همان‌طور که شاهدیم، زمین و زیستگاه بشری در معرض آسیب‌های فراوان است. از این‌رو علاوه بر فلسفه کلی سفره هفت سین، می‌توان پیام مهم دیگری را از دل سفره هفت سین برای انسان امروز هدیه داد. پیامی که حکایت از تلاشی همگانی برای حفظ سیاره زمین و هر آنچه از جماد و نبات و حیوان در آن است، دارد.
چرا که باید همواره به‌خاطر بسپاریم که جامعه بشری فقط یک زمین دارد و بس ! از این‌رو در این دوران سخت که روح و جسم بشری از جنگ‌ و فقر گرفته تا کرونا، زخم خورده است و همان طور که زمین افسرده نیاز به نو شدن و حیاتی دوباره دارد ما نیز به اعتدالی همچون اعتدال بهاری نیاز داریم. اعتدالی که می‌توان به مدد نماد‌های سفره هفت سین از سرمای زمهریر اندیشه عبور کرد و با نگاهی نو به همه چیز، طرحی نو در انداخت. و برای رسیدن به امنیت و سلامت و همدلی با همه ابنای بشر و زیستی معنوی و اخلاقی، در کنار سفره هفت سین دست به دعا برداریم و با تعامل و مشارکت، به همدیگر یاری رسانیم.به امید آن روز!