نگرش‌ها در خصوص آب و برق نیاز به تغییر دارد

عطیه لباف
خبرنگار
صنعت آب و برق کشور در حالی وارد سال 1400 می‌شود که در یک سال اخیر بیش از 307 طرح و پروژه در این دو بخش زیرساختی کشور به بهره‌برداری رسیده است، اما آیا با این تعداد طرح افتتاحی در قالب پویش #هرهفته-الف-ب-ایران اکنون می‌توان گفت که کشور به وضعیت مطلوبی از نظر ساختاری و توسعه یافتگی در زمینه آب و برق رسیده است. رضا مکنون، استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این زمینه به «ایران» می‌گوید: «این پویش، آغاز خوبی برای اصلاح تفکرها و حرکت به سمت ساز و کارهای اصلاحی بود، اما هنوز کافی نیست و باید در ادامه این مسیر یک تحول در نگرش‌ها اتفاق بیفتد که البته جرقه آن در جریان همین پویش #هرهفته-الف-ب-ایران زده شده است.» اما این تحول و اصلاحات باید در سال 1400 در کدام بخش‌های صنعت آب و برق دنبال شود؟
در بخش آب سهم ساز و کارها بیشتر از سازه‌ها شود
در سال 1399 حدود 254 پروژه ساخت و‌ سازی و 53 پروژه ساز و ‌کاری افتتاح شد، ولی مکنون می‌گوید که باید به مرور ساز و کارها بر ساخت و سازها غلبه کند، بویژه در بخش آب که دیگر دوره تأمین صرف تقاضاً گذشته است.
این کارشناس نیرو اذعان می‌کند: ایران یک کشور با اقلیم خشک و نیمه خشک است و دیگر مجال چندانی برای اقدامات سازه‌ای عظیم مانند سدسازی در آن باقی نمانده و از این جا به بعد بیشترین اقدامات ساخت و‌ سازی مربوط به شیرین‌سازی آب دریاها و بهسازی وضع موجود نظیر تصفیه فاضلاب‌ها خواهد بود. لذا می‌توان عنوان کرد که دیگر دوره اقدامات سازه‌ای بسر آمده و شرایط کشور در بخش آب به این شکل است که دیگر نمی‌توان تمرکز زیادی روی بحث تولید داشت و بیشتر باید روی استراتژی‌های مدیریتی و اصلاح رویه‌ها کار شود.
او با اشاره به اینکه به‌ نظر می‌رسد وزارت نیرو این نیاز را درک و قبول کرده و برای حرکت در این مسیر روندی را شکل داده است اظهار می‌کند: اما دیر است و باید استراتژی‌ها رادیکال‌تر دنبال شود و روند کنونی اصلاح شود، برای مثال باید با جدیت بیشتر روی مدیریت الگوی مصرف کار شود. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: مجموعه وزارت نیرو در این سال‌ها در زمینه بهبود کیفی آب شرب و آشامیدنی و میزان دسترسی مردم به آب سالم کارنامه درخشانی داشته و احتمالاً برای جمعیت باقی مانده نیز به مرور دسترسی‌های منطقی ایجاد می‌شود، اما نقطه ضعف مدیریت منابع آبی کشور مربوط به مصارف کشاورزی است، اگرچه وزارت جهاد کشاورزی اقداماتی را انجام داده اما کافی نیست وباید روی استراتژی‌های کشت کم آب و پر بازده تمرکز بیشتری شود؛ کشت گلخانه‌ای توسعه یابد و در همین حال الگوی کشت هر منطقه اصلاح شود. به نظر می‌رسد که باید در ادامه فعالیت‌های توسعه‌ای کشور برای این همکاری‌ها  جایی باز شود.
همکاری‌های میان بخشی، لازمه تعریف ساز و کارها
رئیس انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران با تأکید بر اینکه مسائل مربوط به آب و مدیریت منابع موجود، تنها وظیفه وزارت نیرو نیست عنوان می‌کند: ساز و کارهای آبی، یک موضوع بین بخشی است؛ دستگاه‌های زیادی باید در این زمینه فعالیت کنند و در مراجع بالاتر مانند شورای عالی آب و در قالب برنامه‌هایی نظیر برنامه هفتم توسعه، گام‌های اصلاحی رقم بخورد، بویژه در بخش کشاورزی که کاری بسیار گسترده تر نیاز داریم؛ در زمینه تأمین آب دیگر نمی‌توان بلند پروازی کرد. او می‌افزاید: مسائلی نظیر کمبود منابع آب زیرزمینی نتیجه این عدم تعامل‌های سازنده و کافی است، اما کمبود منابع آبی تنها دغدغه تأمین آب مورد نیاز کشور را رقم نمی‌زند، بلکه مشکلات بزرگتری مانند فرونشست‌ها را  در پی می‌آورد که به مرور موجب ترک و حتی تخریب سازه‌ها و ساختمان‌ها می‌شود.
بده و بستان‌ها را باید بازبینی کرد
اما اقدام دیگری که باید به طور جدی‌تر در سیاست‌های سال 1400 قرار بگیرد بازنگری در نوع تجارت با کشورهای همسایه است. این استاد دانشگاه می‌گوید: باید بده و بستان‌های کشاورزی و مواد غذایی به‌صورت برد-برد تعریف شود، نباید محصولی را تولید و صادر کنیم که بشدت آب بر است و از ارزآوری آن خوشحال باشیم.
او با تأکید بر لزوم برقراری تعادل در فعالیت‌ها می‌گوید: برای مثال تمام سال، دان و نهاده های دامی به اندازه نیاز کشور وارد می‌کنیم و از سوی دیگر مرغ و گوشت نیز وارد می‌شود، چراکه تعادل و نظارت کافی وجود ندارد و به سبب تفاوت نرخ در دو سوی مرز کالایی که تولید کرده‌ایم قاچاق می‌شود؛ نباید اجازه داد که تولیدات کشاورزی و دامی این چنین از منابع کشور استفاده کنند و در نهایت  قاچاق شوند.
صنعت برق، نیازمند خروج از مرز بحران است
در خصوص صنعت برق اما شرایط فرق می‌کند، هم ساز و کارها و هم ساخت و سازها باید در سال 1400 با اهتمام ویژه‌ای دنبال شود و حتی ساخت و سازها بیشتر از سال 1399 باشد.
در این باره مکنون می‌گوید: در صنعت برق با وجود تعریف ساز و کارهای اصلاحی مانند «برق امید» و دعوت مشترکان به اصلاح مصرف، اما نیاز داریم که ساخت و سازها  با جدیت بیشتری دنبال شود، بویژه در زمینه تولید برق تجدیدپذیر که توجه بیشتری لازم است.
او ادامه می‌دهد: در شرایطی هستیم که نگاه جهان به منابع تأمین انرژی در حال تغییر است و ما نیز باید با این استراتژی جهانی، همگام شویم؛ باید نفت و گاز را به صنایع پایین دست نظیر پتروشیمی اختصاص دهیم. به توسعه صنعت برق از نیروگاه‌ها تا خطوط توزیع جدی‌تر بپردازیم و تبادل برق با کشورهای جهان را افزایش دهیم. بعید است که در پایان عصر نفت، صادرات برق با محدودیت جدی مواجه باشد.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: البته باید راندمان نیروگاه ها را بالا ببریم و در مقابل شدت مصرف انرژی را نیز در کشور اصلاح کنیم؛ شدت مصرف انرژی در ایران 2.5 برابر میانگین جهانی است. به این معنی که در جهان به ازای مصرف یک واحد انرژی 2.5 دلار به دست می‌آورند و ما یک دلار. این روند باید اصلاح شود. ضمن آنکه بخشی از این نیاز با انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین شود.
مکنون ادامه می‌دهد: بنابراین در سال 1400 و سال‌های پس از آن باید با اقدامات ساز و کاری و همین طور ارتقای راندمان تجهیزات برقی، میزان مصرف برق کشور را کاهش داد. راندمان نیروگاه‌ها را بالا برد و ساخت نیروگاه‌ها با راندمان بالا را همچنان دنبال کرد. ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر را افزایش داد و در کنار تمام این موارد، گسترش شبکه، ارتباط با کشورهای جهان و تجارت برق را به حداکثر ظرفیت ممکن رساند.
جای تجدیدپذیرها خالی است
ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور حدود ۹۲۰ مگاوات است، درحالی که می‌توان این رقم را به 30 هزار مگاوات  رساند. ایران به منابع عظیم تولید برق تجدیدپذیر از باد تا خورشید دسترسی دارد و با اندکی تجدید نظر در اقتصاد برق، ایجاد همکاری با کشورهای همجوار نظیر افغانستان و حمایت‌های جدی‌تر دولت، فرصت‌های بی‌نظیری برای استفاده از این منابع موجود شکل می‌گیرد.
مکنون در این باره عنوان می‌کند: بواسطه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توان فرصت‌های بی‌نظیری برای خروج از بحران‌های هر ساله برقی رقم زد، اکنون جای آن خالی است. او در پایان بر لزوم افزایش تفکر و تعریف استراتژی‌ها تأکید کرد و گفت: امید است که سال 1400 یک سال استراتژی محور برای صنعت آب و برق باشد.