شتاب گفت و گوهای برجامی

گروه سیاسی/ همزمان با برگزاری نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام که به‌صورت مجازی با حضور ایران، اتحادیه اروپا، چین، روسیه و سه کشور اروپایی انجام شد و توافق برای برگزاری یک نشست حضوری در روز سه‌شنبه در وین، اخبار نویدبخشی از تلاش‌های عملی جهت گره گشایی از وضعیت جاری توافق هسته‌ای به گوش می‌رسد. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در گفت گویی که جمعه شب در شبکه مجازی «کلاب هاوس» به میزبانی سایت انتخاب داشت، خبر داد که موضوع اختلاف برداشتن گام اول از سوی ایران و امریکا حل شده است و با بن‌بست شکنی از این مسأله، دو طرف به‌سمت و سوی حل مسائل فنی و نحوه لغو تحریم‌ها گام برداشته‌اند. صالحی در این رابطه گفت: «ما از بحث غیر قابل توجیه که آنها اول شروع کنند یا ما اول شروع کنیم، عبور کرده‌ایم که نویدبخش است». او با تصریح اینکه «بن‌بست اولیه در حال شکسته شدن است»، تأکید کرد:«یک هفته صبر کنیم، بحث برجام مشخص می‌شود.»
این سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی ساعاتی بعد از آن مطرح شد که نمایندگان ایران و 1+4 بعد از نشست مجازی روز جمعه بلافاصله برای جلسه حضوری در وین در روز سه‌شنبه توافق کردند. اگرچه امریکا در نشست کمیسیون مشترک برجام نماینده‌ای نداشت اما مقام‌های دیپلماتیک این کشور از برگزاری این نشست استقبال کرده و اعلام کرده‌اند که آماده حضور در نشست بعدی وین هستند. وزارت خارجه امریکا دربیانیه‌ای که به همین مناسبت منتشر کرده، از حضور نماینده این کشور در نشست وین و گفت‌و‌گو درباره بازگشت متقابل به برجام خبر داده است. وزارت خارجه امریکا در این بیانیه با اعلام اینکه فعلاً انتظار نداریم با ایران گفت‌و‌گوهای مستقیم داشته باشیم اما معتقدیم که نشست وین یک گام درست و رو به جلو است، افزوده:«این گفت‌وگوها درباره گروه‌های کاری که اتحادیه اروپا با باقیمانده اعضای برجام از جمله ایران تشکیل می‌دهد، ایجاد خواهد شد. موضوعات اولیه‌ای که مورد بحث قرار خواهد گرفت گام‌های هسته‌ای است که ایران باید در راستای بازگشت به پایبندی به شرایط برجام اتخاذ کند و گام‌های کاهش تحریمی است که امریکا باید در راستای بازگشت به پایبندی بردارد».
همزمان با این بیانیه «رابرت مالی»، نماینده ویژه امریکا در امور ایران هم بر لزوم برداشته شدن تحریم‌های ناسازگار با توافق هسته‌ای ایران تأکید کرد و گفت ایران باید از مزایای برجام بهره‌مند شود. «مالی» در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی «پی بی‌اس» در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌خواهید انجام تعهدات ایران را راستی‌آزمایی کنید، گفت: «ما می‌خواهیم ایران به انطباق با توافق بازگردد و همچنین ایالات متحده هم می‌داند که باید به پایبندی بازگردد که آن برداشتن تحریم‌هایی است که با توافقنامه‌ هسته‌ای که ایران و سایر کشورها داشته‌اند، ناسازگار است».
وی در پاسخ به این سؤال که آیا دولت بایدن آماده برداشتن ۱۵۰۰ تحریمی است که دولت ترامپ وضع کرد، گفت: «آنچه که رئیس جمهوری بایدن گفت این است که آماده است به انطباق به توافق بازگردد در صورتی که ایران آماده بازگشت به پایبندی به توافق باشد». نماینده ویژه امریکا در امور ایران افزود: «ما باید این تحریم‌ها را ببینیم و اینکه چه کاری باید انجام دهیم تا ایران از مزایایی که قرار بود تحت این توافق داشته باشد، برخوردار شود».
 احتمال رایزنی غیر مستقیم ایران و امریکا در وین
اعلام خبر حضور نماینده امریکا در مذاکرات چند روز آینده در وین در حالی است که مقام‌های ایرانی پیشتر با این اقدام مخالفت کرده بودند. چنانکه سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان بعد از نشست کمیسیون مشترک در یک گفت‌وگوی تلویزیونی تأکید کرد:«ما هیچ مذاکره‌ای با امریکا نداریم چه مستقیم و چه غیر مستقیم، ما فقط با اعضای برجام مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم». «میخائیل اولیانوف»، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین هم بر این موضع ایران صحه گذاشته و در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس گفته است که امریکایی‌ها در این نشست حضور نخواهند داشت زیرا آنها در حال حاضر عضو برجام نیستند. آنها می‌بایست اجرای تعهدات خود را از سر گیرند و پس از آن موضوع بازگشت آنها به توافق هسته‌ای و پیوستن مجدد آنها به‌عنوان یک عضو برجام بررسی خواهد شد. ایرانیان آماده گفت‌وگوی مستقیم با امریکایی‌ها نیستند». با این حال این مقام روس، احتمال رایزنی نماینده امریکا را که در وین حاضر می‌شود، با سایر طرف‌های برجام و گفت‌و‌گوی غیرمستقیم میان ایران و امریکا از طریق دیگر طرف‌های برجام را غیر ممکن ندانست.
به‌گفته «اولیانوف»، ایالات متحده، ایران و دیگر شرکت کنندگان در توافق هسته‌ای می‌خواهند به برجام اولیه بازگردند، تحریم‌های امریکا علیه ایران لغو شود و تهران به طور کامل تعهدات خود را اجرا کند. وی خاطرنشان کرد: «قرار شده است که درخصوص چگونگی دستیابی به این هدف استراتژیک بحث و رایزنی شود تا راهی برای احیای کامل توافق هسته‌ای پیدا شود. این کار ساده‌ای نیست». در همین چارچوب «جن ساکی»، سخنگوی کاخ سفید هم در یک نشست خبری تأکید کرد که از نظر امریکا، گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران در وین به طور بالقوه‌ سازنده است».
با وجود این موضع گیری‌ها چنانچه بحث‌های آتی در وین و شفاف کردن ابعاد حل موضوعات اختلافی برجام، نیازمند توضیحات نماینده امریکا باشد، دور از ذهن نخواهد بود که این رایزنی‌ها به‌صورت غیرمستقیم انجام شود. در همین زمینه رسانه امریکایی «وال استریت ژورنال» در گزارشی با اعلام اینکه ایران و امریکا قرار است روز سه‌شنبه هفته جاری با هدف احیای توافق هسته‌ای 2015 در وین گرد هم جمع شوند، نوشت که این، گسترده‌ترین تلاش دولت امریکا برای حفظ این توافق از زمان روی کار آمدن جو بایدن در کاخ سفید است. «وال استریت ژورنال» در ادامه با اشاره به اینکه ایران هر گونه گفت‌وگوی مستقیم با امریکا درخصوص مسائل هسته‌ای را غیر ضروری دانسته است، نوشت: «با این حال، نمایندگان هر دو کشور در این جلسه حاضر خواهند بود. این نخستین دیدار رو در رو میان مقام‌های ایران و امریکا از اواخر سال ۲۰۱۷ به شمار می‌آید». این روزنامه امریکایی به نقل از منابع آگاه نوشت که «حاضران در نشست وین به‌دنبال آن هستند که دو توافق جداگانه به دست آورند. یک توافق با امریکا و توافقی دیگر با ایران که گام‌های لازم برای بازگشت هر دو طرف به برجام و زمان‌بندی آن را مشخص می‌کند».
اجرای تعهدات برجامی ایران بعد از راستی آزمایی
مقام‌های دیپلماتیک ایران در واکنش به مواضع اخیر امریکا تأکید کرده‌اند که نتایج اقدام امریکا به امضای لغو تحریم‌ها باید به‌صورت ملموس دیده شود. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به اظهارات معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا تأکید کرد شرط توقف اقدامات جبرانی ایران در برجام، برداشته شدن همه تحریم‌های امریکا و راستی آزمایی آن توسط ایران است. سخنگوی وزارت خارجه ایران در گفت‌وگو با پرس‌تی‌وی تأکید کرد: «هیچ طرح گام به گامی مطرح نیست و سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران برداشته شدن همه تحریم‌های امریکاست اعم از آنهایی که ترامپ پس از خروج از برجام مجدد اعمال یا ابتدائاً برقرار کرد و همچنین تحریم‌هایی که تحت هر عنوان دیگری اعمال کرد».
سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه بدیهی است این رفع تحریم‌ها باید مؤثر بوده و مورد راستی آزمایی توسط ایران قرار گیرد، اضافه کرد:«توقف اقدامات جبرانی ایران و بازگرداندن آنها تنها متعاقب برداشته شدن همه تحریم‌ها و راستی آزمایی صورت خواهد گرفت».
پیشتر «جالینا پورتر»، معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفته است قصد داریم درباره گام‌های ایران که باید برای بازگشت به پایبندی خود به برجام بردارد، گفت‌وگو کنیم. وی گفته هیچ تحریمی را برای برداشته شدن، از پیش اعلام نمی‌کنیم اما یقیناً می‌گوییم که گام‌های کاهش تحریمی که امریکا باید در تبعیت از برجام بردارد هم جزو موارد گفت‌وگو خواهد بود. وی افزوده است درباره گام‌های ایران که باید برای بازگشت به پایبندی خود به برجام بردارد، گفت‌وگو می‌کنیم.