در رثای نخستین بانوی مسلمان

سمیرا مهدی نژاد
نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام
در سال دهم هجری، سایه بزرگ بانویی از سر اسلام کم شد که جهان، نظیرش را دیگر به خود ندید. کریمه‌ای که تمام هستی خویش را در راه رضای خداوند و رسول گرامی‌اش، بذل کرد. بانویی که وجودش ظرفِ انوار امامت بود و منوّر به نور نبوّت. یکی از مسائلی که نسبت به آن بزرگ بانوی اسلام، عمدتاً مورد غفلت واقع شده است، مسأله اطاعت مطلق ومحض ایشان از رسول گرامی اسلام صلّی‌الله علیه و آله، نه به‌عنوان همسر و بلکه به‌عنوان فرستاده واجب الاطاعه خداوند است.
مطالب بسیاری از فرمانبرداری‌های آن بانوی بزرگ از سید المرسلین صلّی‌الله علیه و آله نقل شده که گزاره‌‌هایی صحیح، لکن با نتایجی دلخواه و گاه زاویه‌دار از حقیقت هستند. یک حقیقتِ مهم و مبنایی که در کنارِ رابطه «همسری» کمرنگ و گاه مفقود و پنهان می‌شود. سپردنِ اختیار تمامی اموال خود به حضرت ختمی مرتبت، اطاعت بی‌چون و چرا از ایشان در همه امور و امثال آن، همگی با عنوانِ «اطاعت‌پذیری از همسر» عنوان می‌شوند. مشابه این عبارات را نیز در نقل روابط میان زهرای مرضیه سلام‌الله علیها با امیر مؤمنان علیه السّلام نیز مشاهده می‌کنیم. حال آنکه مهم در این اطاعت‌های بی‌قید و شرط، مسأله اطاعت از ولی خداست. نکته‌ای بسیار مهم، که از ارکان اعتقادی شیعه محسوب می‌شود. اطاعت در بیان دین مبین اسلام، به سه گروه حرام، مشروط و اطاعت محض(مطلق) تقسیم‌ شده است. اطاعتِ حرام همچون اطاعت از طاغوت، اطاعت مشروط همانند اطاعت از پدر و همسر - که اطاعت از آنان همواره محدود به حدودی است و مقید به این است که از اطاعت آنان معصیت خدا لازم نیاید - و اطاعت محض (مطلق) همانند اطاعت از حقّ متعال، اطاعت از رسول خدا و اطاعت از ولی معصوم خداوند. عصمت و حدود امام معصوم علیه السّلام به این معناست که خطا در این حدود راه ندارد و بر این مدار، اطاعت مطلق محصور به دایره خداوند، رسول خدا و امام معصوم است. به عبارتی، وجوب اطاعت مطلق مانند اطاعت از خدا و رسول در صورتی پذیرفتنی است که فرد از خطا مصون باشد و هرگز به‌ کار خطا و زشت فرمان ندهد و چنین ویژگی را در کسانی غیر از معصومان علیهم السّلام نمی‌توان یافت، بنابراین اولی‌الامر به امامان دوازدهگانه اختصاص خواهد داشت.
بر این مبنای استوار و پراهمیت شیعی، حضرت خدیجه کبری به‌عنوان نخستین بانوی مسلمان، در جایگاهِ یک بنده خدا که مکلّف و موظف به اجرای فرامین الهی است، از همسر خویش به‌عنوان رسول گرامی اسلام تبعیت و اطاعت مطلق می‌کند و امر ایشان را بر هر خواسته‌ای مقدّم می‌دارد. چنانچه امیر مؤمنان علیه السّلام نیز اوامر رسول خدا را نه با دیده اوامر یک پدر به پسر خویش بلکه با عنوان اطاعت امر از رسول خداوند بی‌چون و چرا می‌پذیرد. همچنین است نمونه‌هایی که از حضرت صدّیقه طاهره سلام‌الله علیها نسبت به همسر خویش امیر مؤمنان علیه السّلام نقل می‌شود. مبرهن است در آنجا که اطاعت از همسر، در دسته اطاعاتِ مشروط قرار می‌گیرد و اطاعت از ولی خدا در دسته اطاعت محض، علّت شفاف و پُراهمیت رفتار خدیجه کبری سلام‌الله علیها نسبت به همسر خویش، فرمانبرداری صریح از آیات قرآنی است. ناگفته نماند که داشتنِ همسری همانند رسول خدا در کنار خود، چنان بی‌مانند و آرام بخش است که بانوی مؤمنه‌ای همچون خدیجه غرّا، در کنار ایشان بال پرواز به ملکوت در بر می‌گیرد و به اوج می‌رسد. در چنین محیطی، همسر، به مشروط یا محض بودن اطاعت از همسرش نمی‌اندیشد و سکان به دست چنین ناخدایی می‎سپارد. آنچه می‌باید به‌عنوان الگو و عَلَم، مقابلِ دیدگان زن و مرد مسلمان افراشته شود، چنین فرمانبرداری از ولی خداست تا آنجا که بانویی با چنان ثروت هنگفت و شگفت، در هنگام رحلت، به قدر کفنی از مال دنیا اندوخته نداشت. در حالی به همراه ختم المرسلین به شعب ابی‌طالب رفت که راهِ همراهی نکردن با آن‌ حضرت برایش گشوده بود. این همه، نشان از جهاد آن بانو با جان و مال خویش در راه اعتلای اسلام داشت. آنچه این اعمال را درخشان می‌سازد، فداکاری در راه رسول خدا به‌عنوان یک شخصیت حقوقی است گرچه شخصیت حقیقی آن حضرت نیز در جان خدیجه جایگاهی بلندمرتبه داشت. طاهره‌ای که با چنین اطاعت‌ها، افضلِ امّهات مؤمنین خوانده شد و برای همیشه، تاریخ را مزین به‌ نام خویش ساخت.