فضیلت یک روحانی، شنیدن است نه گفتن

وقتی خانم حنان معلوف، روزنامه نگار شاخص لبنانی به سال 1347 خورشیدی در برابر امام موسی صدر نشست تا با او درباب مسائل روز گفت‌و‌گو کند نتوانست در پایان مصاحبه خویشتنداری کند و اعجاب خود را در قالب یک شبه سؤال نگنجانَد: «احساس می‌کنم شما با دیگر روحانیان فرق دارید؛ می‌توانم چیزی را که در ذهنم می‌گذرد بدون هیچ تردید و خجالتی بر زبان بیاورم.» انگار سؤال برزبان نیامدۀ خبرنگار کاردان و استخوان ترکاندۀ روزنامه النهار این بود که مایه تمایز شما از دیگر روحانیان چیست. امام جوان و چشم روشن که سؤال مستتر میهمانش را گرفته بود فرصت را مغتنم دانست تا به یکی دو نکته کوتاه اما به غایت مهم اشاره کند. او در پاسخ می‌گوید: «من تلاش کردم آنچه را درون مخاطب یا پرسشگر یا شنونده می‌گذرد، مثل شک‌ها و سؤال‌ها و اعتراض‌ها بفهمم بدون آنکه مهابت و‌شأن خاص خود را بر او تحمیل کنم.» صدر، انگار از رده و ردیفی از روحانیان سراغ می‌گیرد که هنرشان نه «گفتن» بلکه «شنفتن» است. توگویی تشخیص داده است که مطالبه مردم دیندار، یافتن یک روحانی گشوده دل است تا محرمانه در گوشش از تردیدها و طغیان‌های باطنی خود بگویند و از حشمت و هیبت اش ترسی نداشته باشند. امام موسی صدر به تأسی از سنت نبوی و علوی، نام این روش و رویه را گذاشته بود «دعوت». او دین را اساساً از جنس دعوت می‌دانست؛ دعوتی که در خدمت زندگی خوب و خوش و ارزشمند است.
«نای و نی» با عنوان فرعی «جستارهایی درباره اسلام، انسان، لبنان، مقاومت» کتابی خوشخوان از مجموعه منشورات سلیقه‌مند مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر است. این مؤسسه شریف، مدتی است آثار بازمانده از امام را در قالب‌هایی چشم نواز و پیراسته بازآرایی و تدوین کرده است. تهیه، تنظیم و ترجمه «نای و نی» به اهتمام زنده یاد علی حجتی کرمانی بوده که خود از قائلان و مروّجان نظریه« اسلام به‌عنوان یک دعوت »بود. این کتاب در سه فصل فراهم آمده که هرفصل متضمن مطالب و مقالات متنوع است. بداعت‌ها و نوآوری‌های یک روحانی نواندیش در تمام مقالات این اثرقابل تشخیص است، چه آنجا که فرقه‌های دینی را «دروازه‌های تمدن» می‌نامد؛ چه آنجا که با نهایت انصاف و حقگرایی، ‌شأن شایان هانری کربن در بازآفرینی سنت حکمی شیعه را تحلیل می‌کند؛ و چه آنجا که از شادمانی به‌عنوان شاخص نمایان زندگی مؤمنانه سخن می‌گوید.
امام موسی صدر به گواه آثار ارجمندش مصداق روشن و کامیاب و محبوبی برای نظریه «اسلام به‌عنوان دعوت» است؛ نظریه‌ای که دین را برای انسان و در خدمت زندگی می‌داند و بر سر هر انسان فارغ از فرقه و تبار و تیره وطایفه‌اش تاجی همیشگی از کرامت می‌بیند؛ لازمه چنین نگرشی به دین، گشودگی در برابر جهان‌های موازی است؛ همنشینی و همراهی با اضطراب‌ها و هراس‌های مقدس و جاودانه آدمیان است؛ گوش سپردن به زوزه بادهای تردید و تزلزل در جان فرزندان آدم است.
نای و نی
تهیه وترجمه: علی حجتی کرمانی
مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر