کرمان، رنگین‌ کمان فرهنگ و هنر

فؤاد توحیدی
پژوهشگرموسیقی نواحی وعضو شورای علمی دوره‌های گذشته جشنواره موسیقی نواحی
انتخاب کرمان مربوط به دوره ریاست علی مرادخانی به‌عنوان رئیس انجمن موسیقی ایران بود. ایشان در بازدید از انجمن موسیقی شهر کرمان و بررسی فعالیت‌های آن بسیار تحت‌ تأثیر قرار گرفتند و قول میزبانی یک رویداد ملی موسیقایی را به کرمان دادند. براین اساس بعد ازچند روز اعلام کردند که صحبت‌هایی  با استاد محمدرضا درویشی انجام داده‌اند و قرار بر برگزاری یک جشنواره تخصصی درخصوص موسیقی نواحی  ایران دارند که اگر مسئولان استان حمایت لازم را داشته باشند می‌تواند در استان کرمان برگزار شود و این آغاز این اتفاق مبارک بود. اما  استان کرمان چند مزیت دارد که شاید در دیگر استان‌های ایران کمتر شاهد آن باشیم. نخست تنوع اقوام ایرانی و حضور چند صد ساله آنها در استان کرمان است که رنگین کمانی از فرهنگ و هنر را در آن به‌وجود آورده است. اقوام و تیره‌هایی چون لک، لر، ترک، تاجیک، بلوچ، عرب، قشقایی، بختیاری و... .
دلیل مهاجرت این تیره‌ها این است که استان کرمان در طول تاریخ به دارالامان شهره بوده و براین اساس بیشتر اقوام ایرانی به این استان کوچ کردند و اکثر آنها حضوری چند صد ساله در کرمان دارند و به‌لحاظ تنوع قومی وموسیقایی کرمان در بین دیگر استان‌های کشور کم نظیراست. این تنوع را در موسیقی کرمان هم شاهدیم. کرمان تنها استانی است که دارای 35 ساز بوده و نزدیک به 30 نمونه رقص محلی دارد و در انواع موسیقی بومی تنوعی بی نظیر دارد و فکر نمی‌کنم درهیچ کجای ایران چنین تنوعی دیده شود چرا که در مابقی استان‌ها تقریباً موسیقی نواحی یکدست بوده و حداقل سازبندی درآن نقاط شبیه به یکدیگراست.
جالب است بدانید طی این سال‌ها که از برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در کرمان می‌گذرد این جشنواره توانسته تأثیر بسیاری در جهت حفظ و ترویج موسیقی نواحی در شهر کرمان داشته باشد و همین امر موجب شد پژوهش‌های بسیاری دراین زمینه صورت بگیرد و خود من که به‌ نوعی، اولین پژوهشگر موسیقی نواحی کرمان هستم از طریق همین جشنواره جذب این موسیقی شدم و پژوهش‌هایی دراین زمینه انجام دادم تا موسیقی کرمان را بیش از پیش به جامعه موسیقی ایران معرفی کنم. البته سال‌ها قبل آقای درویشی پژوهش‌هایی در نقاطی از استان انجام داده بودند ولی بعد از شروع پژوهش‌های من و آشکار شدن بیشتر توانمندی موسیقایی کرمان، ایشان دچار شگفتی شدند و من را به ادامه این تحقیقات و پژوهش‌ها تشویق کردند و حتی سفرهای مشترک بسیاری به نقاط مختلف استان داشتیم که باعث کشف زوایای بیشتری از موسیقی متنوع استان کرمان شد. حدود دو دهه از شروع پژوهش‌های موسیقی کرمان می‌گذرد و تا به امروز حدود 20 آلبوم صوتی از موسیقی کرمان منتشر کرده‌ام و کتاب‌های مختلفی در زمینه کرمان تألیف کرده‌ام. در حال حاضر هم کتابی در دست انتشار دارم با موضوع روایت‌های داستانی موسیقی نواحی کرمان که با همکاری و همراهی آقای شهاب جعفری، در مرحله انتشار قرار دارد. در این کار سعی شده کلاً روایت‌های داستانی موسیقی کرمان ثبت و ضبط و نت‌نگاری شود، به همراه نمونه‌های صوتی آن.
نکته دیگر اینکه تمامی مسئولان کرمان طرفدار هنر و موسیقی ناب و اصیل هستند و این چند صدایی که در بعضی مناطق دیگر دیده می‌شود مانند مخالفت بعضی از مقامات ،هیچ گاه دراین استان وجود نداشته است و همه در تلاش هستند به موسیقی نواحی کمک و همکاری شود. اما درخصوص بحث آموزشی آن باید بگویم سال‌ها قبل مسئولان فرهنگی تصمیم گرفتند در زمینه تدریس و ترویج موسیقی اقوام ایران مکتب‌خانه‌هایی در استان‌های مختلف ایران دایر کنند که متأسفانه پروژه موفقی نبود و به‌نظر من برنامه‌ریزی اصولی برای آن انجام نشد و بهتر بود بودجه‌ای به اساتید موسیقی هر منطقه اختصاص می‌دادند یا در اختیار ارشاد استان‌ها قرار می‌گرفت تا بواسطه آن کلاس‌ها و کارگاه‌های رایگان در مناطق مختلف برگزار می‌شد یا سازهایی هر چند امانی در دسترس هنرجویان و علاقه‌مندان برای یادگیری، قرار داده می‌شد. نکته مهم این است که موسیقی نواحی را نمی‌توان به شهر کشاند و آموزش داد چرا که سازها و ملودی‌ها براساس فرهنگ یک منطقه شکل می‌گیرند و حتی گویش، صحبت کردن و لهجه افراد نیز در موسیقی‌شان تأثیرگذار است و به همین دلیل نمی‌توان آن را شهری کرد و آموزش داد و اگر کسی علاقه‌مند به آموختن آن است باید در منطقه خود و نزد استاد آن ساز یا آواز آموزش ببیند. جالب است بدانید دراین چند سال استقبال و علاقه‌مندی بسیاری از سوی جوانان دیده شده و پژوهش‌هایی که دراین زمینه انجام دادم باعث نجات موسیقی در بسیاری از مناطق این استان شد به‌عنوان مثال در جنوب کرمان تنها چند نفر نوازنده قیچک که در کرمان چنگ گفته می‌شود باقی‌مانده بود و نزد آنها رفتم و نحوه نواختن و صدای آن‌ها را ثبت و ضبط کردم و خود آنها را به جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی معرفی کردم. امروز در همین مناطق نزدیک به 100 نوازنده چنگ فعالیت می‌کنند. بنابراین توجه کردن به موسیقی مناطق مختلف ایران توسط پژوهشگران و دولت باعث می‌شود این نوازنده‌ها و خواننده‌ها دلگرم شوند و هنر پیشکسوتان و موسیقی نواحی ایران بار دیگر احیا شود.