هنر صبوری در فرهنگ اجتماعی

محمدمهدی مطهرنیا
آینده‌پژوه
تحمل و مدارا تعریف‌گونه‌ای از هنر صبوری مردم در عرصه فعالیت‌هایشان در سطوح ‌فردی و اجتماعی است و این صبوری را بی‌تردید باید مفهومی کلیدی در مسیر رستگاری و رسیدن به موفقیت انسان تلقی کرد که می‌تواند زمینه‌ساز و مولود فضایی باشد که در آن، در چرخه تساهل، زمینه‌ساز بروز و بسط یافتن‌ رفتار درست و کنش‌های صحیح در جهت رسیدن به اهداف درست باشد. از سویی دیگر همین صبوری‌ انسان‌ها در برابر هم می‌تواند موجب کشف استعدادها و خلاقیت‌ها شود و رواداری نسبت به سایر موجودات زنده شکلی آرمانی از بشر امروز می‌تواند باشد و به همین دلیل است که می‌توان آن را امری مهم برای زندگی فردی و اجتماعی و حتی فرااجتماعی یا ملی دانست. به‌هر روی، همان‌طور که گفته شد رواداری یک مفهوم فردی نیست بلکه در حوزه اجتماعی، در بین ملیت‌های گوناگون نیز نقش پررنگی دارد. در حقیقت رواداری، نخست کم‌پذیری را به ما یاد می‌دهد و اگر کسی نتواند طرف مقابل خود را در وضعیت فردی و جمعی و ملی به همان اندازه که به خود اهمیت می‌دهد، بپذیرد و برایش اهمیت و احترام متقابل قائل نباشد در نتیجه رواداری نیز شعاری بیش نخواهد بود، چرا که اساساً رواداری نیازمند هم‌پذیری دیگران و احترام متقابل است و آنگاه که این درک همگانی به‌عنوان موضوعی پررنگ تعریف شود، می‌توان امیدوار بود که این رواداری صورت پذیرفته و جاری شده است. پس از این اتفاق است که همفکری‌های ما ناشی از پذیرش متقابل و احترام متقابل صورت می‌پذیرد و همنشینی و بعد همفکری به وجود می‌آید. در این مراحل باید صبوری کرد تا بتوانیم بعد از همگامی به همدلی برسیم. محافظه‌کاری در واقع منوط به منافع شخص در جهت حفظ و صیانت از بافت موقعیتی است که فرد در آن حضور دارد ولی در رواداری بیشتر از آنچه فرد متوجه خود باشد متوجه دیگری است و تلاش می‌کند با ایجاد یک وضعیت صبورانه در یک بافت روادارانه نسبت به دیگران وارد عمل شود. مرجع رواداری به دیگران متمایل است و مرجع محافظه‌کاری به فرد تمایل دارد. به‌عنوان مثال «نلسون ماندلا» چهره درخشان قرن بیستم در رواداری و خرد دیگر در قدرتمندی صندلی قدرت را ترک گفت و در عین حال نسبت به مخالفان و حتی دشمنان خود رواداری را به نهایت رساند؛ آنقدر که در حد و اندازه او کمتر کسی را می‌توان معروف به رواداری نام برد. یک نکته دیگر را هم باید مورد توجه قرار دهیم؛ رواداری با مدرنیته ارتباط پیدا می‌کند. آنچه به‌نظر می‌رسد آن است که در ایران رواداری نسبت به غرب یک امر پررنگ‌تر است. رواداری مردم و هیأت حاکمه نسبت به مدرنیته و دستاورد‌های امروزه متفاوت است به‌گونه‌ای که هیأت حاکمه در حال استفاده از فناوری‌های به‌دست آمده از مدرنیته هستند و نسبت به آنچه فضای غربی و گفتمانی ناشی از آن محسوب می‌شود نه تنها مقاومت، بلکه‌ مقابله دارند. در این میان مردم بیشتر به‌دنبال ایجاد فضایی هستند که در ارتباط با غرب زمینه‌های پذیرش خود را افزایش و حین نقد آنچه در غرب رخ می‌دهد از تولیدات غربی بویژه در حوزه فناوری در وضعیت زندگی خود بهره ببرند. به هر ترتیب رواداری یک رفتار است و در حوزه رفتار به‌عنوان یک سبک اخلاقی می‌تواند زمینه ساز ایجاد فضای مناسب و نهادینه شدن آن رفتار و سپس تبدیل آن به یک کنش در عرصه اجتماع تبدیل شود. اگر بخواهیم زمینه‌های این معنا را در جامعه ایجاد کنیم بی‌تردید باید در نظام تعلیم و تربیت در حوزه فعالیت‌های رسانه‌ای در ساحت‌های گوناگون آموزش عالی و در مدرن‌سازی و الگوپروری در جهت ایجاد فضای مناسب جامعه ملی برنامه‌ریزی‌های دقیق عملیاتی ایجاد شود وگرنه رواداری یک امر دستوری و بخشنامه‌ای است که نمی‌تواند ریشه عمیقی در جامعه داشته باشد و اگرچه حمایت قوانین و مقررات موجود از امر رواداری در جامعه به گونه‌ای که این رفتار را در پرتو این معنا نهادینه کرد می‌توان گفت که به‌هر ترتیب بهتر و شایسته‌تر در جامعه حاصل خواهد شد. آنچه در جامعه دیده می‌شود مملو از سیگنال‌های عدم رواداری و انباشت هیجانات و خشونت‌های ناشی از وضع نامناسب اجتماعی است و به تبع باید گفت رواداری به نسبت گذشته در جامعه کنونی ما کمرنگ و کمتر شده است.
*رواداری نوعی طرز تلقی همراه با تحملِ طرفِ مقابل در جامعه است که موجب همزیستی صلح‌آمیز و خشونت‌گریزی می‌شود.