مرزبانی از هویت شیعی

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
افق نیلی غروب  واپسین روز ذیقعده یادآور شهادت جوان‌ترین امام معصوم از خاندان رسول خداست. سوگ عمیق و تلخی که در باشکوه‌ترین تشییع  تاریخ بغداد بازتاب یافت و مورخین از آن با عنوان خسارت سنگین یاد کردند. امام جواد(ع) 25 سال زندگی کرد و عمر کوتاه اما  پربرکت خود را در راه عزت بخشیدن به اسلام و مسلمین و فراخواندن مردم به توحید، ایمان و تقوا سپری کرد و در همین راه دنیا را وداع گفت.
سلوک وزندگی امام جواد(ع) آینه تمام نمای رسالت محمدی(ص) برای بشریت است که هرگز دست از آن نکشید، آن هم در عصری که تازه‌های فرهنگی- اعتقادی  زیادی پای به جامعه اسلامی گشوده بود. امام جواد (ع) همچون اسلاف خویش در چنین شرایطی رسالت الهی را از ترفند‌ها و توطئه‌ها حفاظت کرده امت اسلامی را از سقوط به پرتگاه گمراهی و انحراف مصونیت بخشید. از نگاه امام جواد (ع) امت شایسته چنین مراقبت و حفاظتی بود زیرا در مسیر پویایی و در جستجوی تازه‌های فکری و نیز در معرض انحرافات فکری و فرهنگی قرار داشت. آن حضرت اما با شرح صدر و با بر دوش کشیدن مشعل آگاهی‌بخشی و روشنگری نسبت به ترویج و تبیین ویژگی‌های تمدن اسلامی همت گمارد. البته در این مسیر دستخوش ناملایمات و محدودیت‌های بسیاری شد که از سوی دستگاه حاکمه اعمال می‌‌شد.
امام جواد (ع) در چنین وضعیتی باید با در نظر آوردن شرایط، میان وظایف الهی و زمینه‌های موجود و قابل تحقق، موازنه و تعادل ایجاد می‌‌کرد تا از این رهگذر به اهداف بزرگ و متعالی خود نزدیک شود. اهدافی که شریعت و صاحب شریعت برایش ترسیم کرده بودند. ضرورت‌های عصر امام جواد(ع) و نقش کارآمدی که حضرتش بایستی در گستره اسلامی ایفا می‌‌کرد روشن و به دو بخش قابل تقسیم بود. 1.ضرورت‌های جغرافیای اسلامی به صورت عام 2. ضرورت‌ها و نیازمندی‌های جماعت صالحان. ضرورت‌های گستره اسلامی شامل: اثبات شایستگی خط اهل بیت  پیامبر اسلام(ص)، مقابله با تلاش حاکمیت که با تمام توان دست‌اندرکار فروکاستن منزلت جانشینان حقیقی رسول خدا(ص) بوده و با شیوه‌های تبلیغی گوناگون برای تحمیق توده‌های مردمی به میدان آمده بودند. زمینه سازی به صورت فراگیر برای برپایی دولت حقه، رویارویی با بدعت‌ها، کج‌فهمی‌ها و جریانات انحرافی که میان مسلمانان رواج یافته بود و همچنین توجه و عنایت به دغدغه‌های امت اسلامی در زمره تلاش‌های امام جواد(ع) در گسترش تفکر شیعه بود.
ضرورت‌ها و نیازهای جماعت صالحان نیز بدین شرح بود: ثبات‌بخشی به ساختار فرهنگی، روانی و تربیتی جماعت صالحان ،استحکام و قوام بخشیدن به تشکیلات این جمعیت و آماده‌سازی صالحان برای دوران غیبت و فراهم کردن زمینه برای امامت زود هنگام امام ‌هادی(ع).
شخصیت علمی امام جواد (ع) برای همگان روشن شده بود و عامه مردم حضرتش را با ویژگی‌های والا می‌‌شناختند. از این رو در دل و جان افراد جامعه جای گرفته و اندیشه و جان‌ها را جذب کرده بود. این وضعیت برای مأمون قابل تحمل نبود. این بود که برآن شد تا از قدر و منزلت آن حضرت نزد دوستداران و مسلمانان بکاهد. اما چون در کارش  موفقیتی به دست نیاورد، از پی آن برآمد تا حضرت را از میان بردارد. چرا که وجود امام جواد(ع) خود به خود عامل تهدیدی برای خلافت عباسیان بود. زیرا رفتار و سلوک امام جواد(ع) با نسبتی که با پیامبر خدا(ص) داشت، چالش عملی و اخلاقی آشکار و روشنی به شمار می‌‌رفت که غاصبان حکومت را رسوا و فاصله بزرگ میان حاکمان و خط رسالت را برملا می‌‌کرد. این بود که دست به جنایت برد و آن امام همام را در دوران جوانی به شهادت رساند.‌