روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

تغییری در جهت‌گیری‌های شوروی در تعامل با سوریه

اینجای گفت‌و‌گو، مشکل در حال شکل‌گیری در روابط روسیه با سوریه خودنمایی کرد و گورباچف با پذیرش اینکه توانایی نظامی سوریه پس از خسارت‌های وارده در جنگ ۱۹۸۲ - که او در آن زمان به یوری آندروپوف نزدیک و در جریان تحولات بوده- از نقاط ضعفی اساسی رنج می‌برد، آمادگی شوروی را برای کمک فنی به توانایی‌های نظامی سوریه و جبران کاستی‌های آن اعلام کرد. گورباچف اما با این استدلال که راه حل فراگیر و عادلانه برای تعیین سرنوشت رویارویی در خاورمیانه، سیاسی بوده و نظامی نیست، از دادن تسلیحات جدید به سوریه عذرخواهی کرد. گورباچف افزود: شوروی، کار سیاسی را روش راهبردی برای حل منازعه عربی - اسرائیلی می‌داند و امیدوار است بر پیشبرد روابط اقتصادی دو کشور و جلب مساعدت دیگر کشورهای عربی تمرکز شود.
شواردنادزه می‌دانست، گورباچف نمی‌دانست
پس از این دیدار، تغییری دهشتناک در جهت گیری‌های شوروی در تعامل با سوریه پدید آمد.هنگام دیدار من از ژاپن در ژوئن ۱۹۸۸، که باید از مسیر مسکو به توکیو رفته و از همان مسیر به دمشق باز می‌گشتم، سفیر شوروی در ژاپن با من تماس گرفت و گفت شواردنادزه، وزیر خارجه کشورش مایل است در مسیر بازگشتم از ژاپن، ملاقاتی غیر رسانه‌ای و اعلام نشده با هم در مسکو داشته باشیم.
یوری ورنتسوف معاون وزیر خارجه شوروی در فرودگاه مسکو از من استقبال کرد و به دیدار شواردنادزه رفتیم. با شواردنادزه دو نفره با هم نشستیم، چون او مایل نبود ورنتسوف و عصام النائب سفیر سوریه در مسکو در ملاقات حضور داشته باشند. شواردنادزه در این ملاقات به روش غربی‌ها، پس از خوشامدی کوتاه گفت از من خواسته با هم ملاقات کنیم تا ما را به اندیشیدن به صلح و خودداری از درخواست سلاح بیشتر از شوروی؛ دعوت کند زیرا وضعیت جاری میان دو کشور پایان ناپذیر نیست. چنین آغازی برای ملاقات، غافلگیر کننده، بهت‌آور و بی سابقه در دیدارهای پیشین ما با مسئولان شوروی بود. دیدارهای ما با دوستان شوروی خود به‌صورت معمول با درونمایه‌ای آکنده از رفاقت آغاز و با موضوع تسلیحات پایان می‌یافت. در پاسخ به شواردنادزه گفتم ما در حال تسلیح کشور خود هستیم، چون سرزمین‌مان اشغال شده و درخواست‌های تسلیحاتی ما دفاعی است. تکیه ما به شوروی هم به خاطر این است که شما دوستان و همپیمانان ما هستید. او گفت راه حل با اسرائیل باید مسالمت‌آمیز باشد. پاسخ دادم یورش‌ها و بمباران هوایی آنها علیه ما مسالمت‌آمیز نیست. حرف مرا قطع کرد و بدون مقدمه گفت: چرا از لبنان عقب‌نشینی نمی‌کنید. شواردنادزه به همین شکل غافلگیر کننده و بی آنکه من اشاره‌ای به موضوع لبنان داشته باشم و بدون هرگونه ارتباط مستقیم بین جولان اشغالی و حضور سوریه در لبنان، این موضوع را مطرح کرد.
این چکیده گفت‌وگوهای من و شواردنادزه در ملاقات ناگهانی و غیر اعلامی بود که به درخواست طرف شوروی انجام شد. بلافاصله پس از خروج از ملاقات با شواردنادزه، آنچه را گفته بود در ذهنم مرور کردم و با پافشاری شدید او به سفیر شوروی در توکیو برای اینکه حتماً در بازگشت از ژاپن در مسکو ملاقات کنیم و با روش ملاقات تک نفره‌اش؛ به هم پیوند دادم و به این برداشت اولیه رسیدم که گفته‌های شواردنادزه نشانه‌های آغازین یک جهت‌گیری جدید نزد رهبری جدید شوروی است. هنگامی که در دمشق موضوع را به رئیس‌ جمهور اسد اطلاع دادم، ضمن ابراز نگرانی شدید از گفته‌های شواردنادزه، افزود: «اگر این موضع رهبری شوروی و نه تنها شواردنادزه باشد، به معنای یک دگرگونی خطرناک در موضع آنها است.»