روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

پیوند راهبردی ممنوع در قلب مشرق عربی

ممنوع بودن پیوند راهبردی سوریه و عراق پس از امضای میثاق قومی میان این دو کشور در سال ۱۹۷۸ آشکار شد که به نظر من اتحاد آنها را در دسترس قرار داد. در آن شرایط رهبری سوریه و عراق عنان کار را در هر سه سطح ایده پردازی، ابتکار عمل و تصمیم برای رسیدن به یکپارچگی یا حداقل اتحادی بر اساس صیغه‌های داخلی اتحادیه عرب در اختیار داشتند و همه اینها می‌توانست در چارچوب قواعد جاری و روش‌های روشن بین‌المللی به انجام برسد. اما کمی پس از آن، میثاق قومی بین سوریه و عراق شکست خورد و این تحول مطابق معمول نتیجه توطئه‌ای ساخته و پرداخته صدام حسین بود که اشتهای بسیار بد و وحشتناکی به قدرت داشت. این توطئه ساختگی را به‌عنوان واقعیت به رهبران عرب فروختند و برخی از آنها خشنود و برخی دیگر تماشاگر این تصویرسازی دروغین و مسخره و تلخ شدند، بی‌آنکه بیندیشند هر خلل و مصیبتی که بر سر دو کشور مهم عربی می‌آید؛ در کل وضعیت عربی بازتاب خواهد یافت. فروپاشی توافق قومی بین سوریه و عراق با اعلام جنگ عراق علیه ایران، تسهیل شد و همین کافی بود تا بسیاری از اهداف جنگ را تفسیر کند که در مقدمه آنها فروپاشیدن هرگونه امید به پیروزی در رویارویی با اسرائیل و تعمیق تردیدها میان خود کشورهای عربی بود. ملک حسین همانگونه که پیش از این اشاره کردم از علاقه‌مندان شدید جنگ عراق و ایران بود، اما حدود یک سال پس از این شور و اشتیاق، شروع به عقبگرد کرد و از بزرگترین کسانی شد که برای توقف جنگ فعالیت می‌کرد. ملک حسین در نیمه دهه هشتاد میلادی بیش از همه رهبران عرب، مشتاق توقف جنگ عراق و ایران بود و این موضوع را‌  بندی اساسی و ثابت از سیاست و روابط خارجی خود قرار داده بود. رفتار سیاسی ملک حسین را در بهبود روابط با سوریه و مخالفت با ادامه جنگ می‌توان پیامد از دست دادن ابتکار عمل راهبردی از سوی عراق دانست که ملک را به پی‌گیری توقف جنگی واداشت که دیگر مرحله طبل زنی نخستین خود را پشت سرگذاشته و به ضد خود تبدیل شده بود.

میانجیگری ملک حسین بین سوریه و عراق
ملک حسین در این شرایط، هدف راهبردی خود را برداشتن گام‌هایی برای میانجیگری میان سوریه و عراق قرار داد. پادشاه اردن با توجه به روابط اعتماد‌آمیز با صدام حسین رئیس‌جمهوری عراق و روابط قابل اتکای جدید خود با رئیس‌جمهوری اسد - پس از تعیین زید الرفاعی یک شخصیت نزدیک به سوریه به‌عنوان نخست‌وزیر اردن - تنها رهبر عربی بود که شرایط لازم برای چنین نقش آفرینی را داشت.
زید الرفاعی دارای همسری سوری بود و سوریه را دوست می‌داشت و از جمله هواداران اصلاح روابط اردن و سوریه بود. الرفاعی نخست‌وزیر جدید اردن، دوره مسئولیت و نخستین دیدار خارجی خود را با سفر به سوریه در تاریخ ۱ نوامبر ۱۹۸۵ آغاز کرد.