تکمیل دین و ابلاغ ولایت

محمدمهدی تسخیری
معاون بین‌الملل دانشگاه ادیان و مذاهب
مَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِی مَوْلَاهُ
...الْیوْمَ اَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَاَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دَینًا...«...امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را براى شما (به‌عنوان) آیینى برگزیدم...» (بخشی از آیه سوم سوره مائده)
بر این باوریم که ادیان الهی و رهبران آسمانی آمده‌اند تا اخلاق عالیه را تکامل بخشند؛ «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاقِ» از فرمایشات شناخته شده پیامبر اسلام(ص) و کلیدواژه هدایتگری همه انبیای الهی است، تا جامعه‌ای انسانی سرشار از عدالت و محبت و رحمت و خیرخواهی و آبادانی بسازند.
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: بندگان خدا، زندگی در پرتو دین، قلعه استوار، سپر محکم و گوشه مطمئن است که مسلمان به آن پناه می‌برد تا او در این دنیا از زندگی دلپذیر و در دنیای دیگر از سعادت و رستگاری برخوردار شود، زیرا که دین نوری است که خداوند در قلب مسلمان می‌اندازد، بنابراین او با نور خدا به حقایق می‌نگرد و به راه هدایت رهسپار می‌شود، تا در راه رفتن خود از تلو تلو خوردن در امان باشد.
واقعه غدیر نیز در این راستا به‌عنوان یک حقیقت مستمر و بی‌زوال است. چراغِ روشنِ آگاهی و معرفتی است که راه نجات و سعادت را در طول تاریخ اسلامى به همه نسل‌های مسلمان‌ نشان می‌دهد. ما در اینجا به‌دنبال تبیین و تحلیل تاریخی این رویداد بزرگ نیستیم، گرچه همه فرق اسلامی در وقوع آن شک ندارند و اختلاف تنها در تفسیر و برداشت از این همایش بی‌نظیر است.
در وقوع این رویداد کافی است که به گفته آیت‌الله سبحانی از بزرگان فقه و تاریخ رجوع کنیم که اشاره دارند: «در اهمیت این رویداد تاریخی، همین اندازه کافی است که این واقعه تاریخی را 110 صحابی نقل کرده‌اند؛ البته این جمله نه به آن معنی است که از آن گروه زیاد تنها همین افراد، این حادثه را نقل کرده‌اند؛ بلکه تنها در کتاب‌های دانشمندان اهل تسنن، نام 110 تن به چشم می‌خورد. درست است که پیامبر اکرم(ص) سخنان خود را در جامعه صد هزار نفری القا نمود؛ ولی گروه زیادی از آنان از نقاط دوردست حجاز بودند که از آنان حدیثی نقل نشده است و گروهی از آنان این واقعه را نقل کرده‌اند، ولی تاریخ موفق به درج نام آنان نگردیده است و اگر هم درج کرده ، به دست ما نرسیده است.»
پیام غدیر آن است که جهان اسلام را به سوی وحدت و اتفاق دعوت کرده است تا «امت واحده» در هر زمان با همه اختلافات نظر و دیدگاه‌ها، در مقام رویکرد و تلاش، به فکر مصلحت امت اسلامی باشند. علامه دکتر حسین محفوظ بر این باور است که «مشترکات میان شیعه و سنی بیش از ۹۰ درصد است و به‌جای غرق شدن در ورطه اختلاف و جدال، که جز هدر دادن فرصت‌ها و تلف شدن نیروها نتیجه‌ای ندارد باید با اعتصام به «حبل الله» به گفتمان و تفاهم و وحدت و همبستگی پرداخت. اختلاف مسلمانان به اختلاف عالمانی باز می‌گردد که از تعصب‌های کهنه پیروی می‌کنند و از دیدگاه‌هایی سرمشق می‌گیرند که از طریق گمان یا روش حاکمان به این دیدگاه‌ها رسیده‌اند.»
بزرگداشت این عید الهی از ما می‌طلبد در پی آشنایی با مهم‌ترین اهداف این روز باشیم:
صیانت از قرآن و اهداف رسالت الهی، جهت استمرار حرکت انبیای الهی و آخرین پیامبر. فهم درست قرآن و مفاهیم والای این پیام الهی فرستاده شده بر پیامبر رحمت(ص)، یک تکلیف انسانی- اسلامی است؛ زیرا که قانون نهفته زندگی بشر را دربرمی‌گیرد، کوتاهی در فهم و تبعیت از آن موجب خسران است. امیرمؤمنان(ع) فرمود:‌ الله الله فِی الْقُرْآنِ لَا یسْبِقُکمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَیرُکمْ... «خدا را خدا را درباره قرآن، نیاید که دیگران در عمل به آن از شما پیشى جویند...»
 تأکید بر روش انبیا در طول تاریخ بشری است که جانشینان نگهبان مکتب، برای تبیین معارف و گفتمان الهی پس از خود را تعیین نموده تا بشریت را از گمراهی نجات دهند و حدیث ثقلین خود گواه این مدعا است که فریقین بر آن اتفاق‌نظر دارند؛ «من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها می‌گذارم یکی کتاب خدا، قرآن و دیگری عترتم اهل بیت را. تا وقتی که به این دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچگاه از هم جدا نمی‌شوند. تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»
یکى از عوامل تکرار بعثت انبیا دور شدن پیروان ایشان از معارف حقیقی آیین‌های الهی است. جانشینان، مفسران واقعی متون دینی آیین پیامبران‌اند تا جامعه از برداشت‌ها و راهکارهای انحرافی به‌دور باشند. فرمایش قطعی‌الصدور پیامبر اکرم(ص) بیانگر این واقعیت است: أنَا مَدینَة العِلمِ و عَلِی بابُها، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیأتِ البابَ؛ «من شهر دانش‌ام و علی دروازه آن است؛ هر کس دانش می‌جوید، باید از آن دروازه وارد شود.» بهترین مفسران هر علم و آیینی متخصصان و حقیقت یافتگان آن هستند.
مرحوم آیت‌الله بروجردی در درس خود می‌فرمودند: «بر فرض که مرجعیت سیاسی ائمه را بعضی‌ها نپذیرند، ولی مرجعیت علمی و دینی آنان مسلّم است و هیچ مسلمانی نمی‌تواند آن را انکار کند. بالاخره در یک جا ما باید به آنان رجوع کنیم و راهی جز این نداریم که روش، سنت و گفتارشان را بپذیریم.» بکارگیری این فرمایش می‌تواند در آینده نه چندان دور عنصر اتفاق مسلمانان و ره جویان غدیری
 باشد.
یکی از نکات مهمی که باید مورد توجه فرهیختگان و حقیقت‌طلبان باشد، این است که شرایط رویداد غدیر به گونه‌ای بود که نظیر آن کمیاب است. زمان بیعت غدیر در فصل حج بزرگ و با حضور پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت علیهم السلام و اکثر یاران پیامبر(ص) و بیش از صد هزار مسلمان که بزرگترین همایش آن زمان بوده و پس از انجام مراسم حج و پیش از متفرق شدن مسلمانان در چهارراه منطقه جحفه و کنار چشمه غدیر خود گواه این مدعا است.
رویدادی که برای مسلمانان بی‌سابقه بود، که در آن پیامبر اکرم(ص) از رحلت خود از این دنیا خبر داد، تا اهمیت این وصیت الهی برای همه آشکار شود.
کافی است تا خطبه غدیر را با دقت مطالعه کنیم و محتوای گرانسنگ آن را آویزه گوش خود قرار دهیم و عمق نگرانی پیامبر اکرم(ص) از شرایط پس از رحلت‌شان را دریابیم؛ و اینکه چگونه همه یاران پیامبر(ص) این منصب و جایگاه را به امیرمؤمنان(ع) تبریک گفتند و امامان معصوم پیروان خود را توصیه می‌کردند تا واقعه بزرگ غدیر را فراموش نکنند، چرا که فراموشی این رویداد مساوی با از دست دادن حاصل تلاش نه فقط پیامبر اکرم(ص) بلکه همه پیامبران است و اکثر علما و دانشمندان مسلمان نیز از این روش امامان به خوبی تبعیت کردند تا این پیام الهی را به فراموشی نسپاریم. یا اَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ إِنَّ‌الله لَا یهْدِی الْقَوْم الْکافِرینَ؛ «اى پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنى پیامش را نرسانده‌اى.  و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. آرى، خدا گروه کافران را هدایت نمى‌کند.»
(آیه 67 سوره مائده)