جایزه‌ای برای انتخاب رمان‌های متفاوت

 فائزه شاکری
دبیر جایزه ادبی واو
طی روزهای گذشته نامزدهای مرحله نخست هفدهمین‌ دوره «جایزه ادبی واو» معرفی شدند؛ جایزه‌ای که در هفدهمین سال برپایی‌اش قصد معرفی کتاب‌های متفاوت سال 98 را دارد. این جایزه از سال 83 و با هدف بررسی آثار منتشر شده به منظور شناسایی و معرفی کتاب‌هایی که با توجه به مباحثی همچون آشنازدایی و از سویی هنجارشکنی و عبور از تکرار نوشته شده‌اند. از آنجایی که برخی از این کتاب‌ها ممکن است قدری سخت‌خوان‌تر باشند و کتابخوان‌های غیرحرفه‌ای چندان با آنها آشنا نباشند. از سویی ناشران هم در پذیرش انتشار کتاب‌ها، اغلب ترجیح‌شان به کارهایی است که بازگشت سرمایه آنها را سبب شوند. از همین رو هم به شکل معمول تمایل کمتری به انتشار این قبیل کتاب‌ها دارند، از همین رو تلاش ما متمرکز بر این است که با برپایی جایزه مذکور به دیده شدن و از سویی معرفی بهتر این آثار کمک کنیم. به همین دلیل در معرفی برگزیدگان ما غیر از معرفی بهترین رمان متفاوت سال، برگزیده‌ای هم با عنوان بهترین ناشر رمان متفاوت برای تشویق ناشران هم داریم. البته از یک رمان هم به‌عنوان شایسته تقدیر تجلیل خواهد شد. اما درباره داوری این آثار بگذارید به نکته جالب توجهی اشاره کنم، داوری مرحله نخست این جایزه با همراهی جمعی از کتابخوان‌های حرفه‌ای انجام می‌شود که چهره‌های شناخته شده‌ای نیستند اما فعالیت‌های ادبی دارند. دلیل این مسأله هم نشأت گرفته از این است که از همان ابتدای برپایی جایزه قصدمان این بود جایزه بواسطه برخی نام‌های بزرگ مطرح نشود، بلکه به لطف عملکرد خودش جایگاهی میان اهالی کتاب پیدا کند. البته این مسأله تنها درباره داوری مرحله نخست صادق است و داوری مرحله بعدی از سوی نویسندگان، زبان‌شناسان، نشانه‌شناسان و منتقدان شناخته‌شده انجام می‌شود. از جمله داوران مرحله دوم این دوره می‌توان به کوروش صفوی، فرزان سجودی، امیرعلی نجومیان، داوود غفارزادگان، هادی تقی‌زاده، بلقیس سلیمانی و... اشاره کرد. مسأله دیگری که درباره چگونگی داوری از اهمیت زیادی برخوردار است، این است که هر چند سال ملاک‌های‌مان را برای انتخاب آثار متفاوت تغییر می‌دهیم. تردیدی نیست که مدتی بعد از انتشار اثر یا آثاری که ابداعاتی در مضمون یا ساختار خود داشته‌اند، آن روال به مرور تبدیل به وجه قالب می‌شود و دیگر از آن شکل ناآشنا دور می‌شود. توجه به چنین نکاتی سبب می‌شود نویسندگان جرأت انتشار کارهای متفاوت خود را پیدا کنند و از طرفی ناشران هم به انتشار کارهایی که حتی ممکن است ریسک مالی داشته باشد علاقه‌مند شوند. خوشبختانه طی این سال‌ها بازخوردهای خوبی از نتیجه برگزاری جایزه دیده‌ایم؛ آنقدر که بارها بعد از اعلام نتایج و... برخی ناشران مشهور از این گفته‌اند که‌ای کاش آنان کتاب مذکور را منتشر کرده بودند. گفته‌های اینچنینی گویای تغییر تدریجی نگاه و حتی سیاستگذاری‌های اهالی نشر است؛ حتی برخی ناشران در بخشی از کار خود به سراغ انتشار آثار عامه پسندتر هم می‌روند تا از طریق آنها بتوانند هزینه انتشار کارهای ارزشمند را به دست آورند که این اتفاق خوبی است. سال گذشته رمان «تراتوم» نوشته «رویا دستغیب» موفق به کسب عنوان بهترین رمان متفاوت و نشر افق نیز بهترین ناشر رمان متفاوت دوره شانزدهم معرفی شدند. در دوره فعلی هم هیأت داوران بعد از مطالعه و داوری 110 اثر هفت کتاب را به‌عنوان آثار متفاوت این دوره معرفی کرده‌اند که طی روزهای آینده برگزیدگان نیز اعلام خواهند شد.