بدرود آقای کاووسی

محدثه واعظی‌پور
روزنامه‌نگار
نیمه اول فعالیت بازیگری فتحعلی اویسی در تقابل با بخش دوم کارنامه اوست. او با چهره‌ای خشن، قامتی بلند و جثه‌ای درشت، مناسب ایفای نقش‌هایی بود که بهترینشان را در «ناخدا خورشید» (ناصر تقوایی) جان داد. آن چهره تلخ مردانه، ماهیت خشن شخصیت سرهنگ را عینیت می‌بخشید. تبعیدی بی‌رحمی که برای رسیدن به هدفش از خونریزی و قتل، ابایی نداشت. بازی او در کنار درخشش داریوش ارجمند، علی نصیریان و سعید پورصمیمی آن گونه که باید دیده و تحسین نشد. اما نمی‌توان «ناخدا خورشید» را دید و از تماشای قدرت بازیگری او لذت نبرد. بویژه بازی او در سکوت و نگاه‌های تأثیرگذار و رازآلودش که شخصیت سرهنگ را خوفناک و غیرقابل پیش‌بینی کرده است.
اویسی آن سال‌ها، با داریوش مهرجویی در «بانو» و با مسعود کیمیایی در «سرب» همکاری کرد. در نقش‌های منفی مکمل. نقش‌هایی که درجه یک اجرا شدند و اتفاقاً به‌دلیل بازی درست اویسی، او را به بازیگری دوست نداشتنی و مناسب نقش‌های منفی تبدیل کردند. در دهه شصت، اویسی در دو سریال پربیننده و شاخص، بازی کرد. «سربداران» (محمدعلی نجفی) و «کوچک جنگلی» (بهروز افخمی) اما تغییر بزرگ در کارنامه فتحعلی اویسی با یک انتخاب نامتعارف اتفاق افتاد. مهدی مظلومی اوایل دهه هشتاد او را برای بازی در نقش اول یک سریال طنز شبانه انتخاب کرد. شخصیت کیومرث کاووسی، پرسونای اویسی را تغییر داد و او را به بازیگری شیرین و محبوب تبدیل کرد. آن هم در سال‌هایی که بازیگران جوان در سریال‌های طنز معرفی و محبوب می‌شدند. اویسی با شخصیت کاووسی، پوسته ظاهری مرد خشن و قلدر را کنار زد و سیمایی طناز، بذله گو و منعطف از خود ارائه داد. پس از گل کردن کاووسی، مردم او را دوست داشتند و یک دهه به خاطر نام، نوع بازی، گویش، بداهه‌گویی‌ها و حرکاتش بیننده سریال‌ها و فیلم‌هایی شدند که اغلب تقلیدی ضعیف و ناشیانه از «بدون شرح» بودند. تکیه کلام‌های او در نقش کاووسی هنوز هم بین بسیاری از مردم رواج دارد.
پس از «بدون شرح» او تبدیل به بازیگری پرکار در سینمای کمدی شد، کمدی‌های عامه پسند که سازندگانش قدر و قیمت گوهری را که مقابل دوربینشان می‌رفت نمی‌دانستند، اما بر موجی سوار بودند که محبوبیت کاووسی ایجاد کرده بود. فتحعلی اویسی در اغلب این فیلم‌های نازل، متکی به استعداد خدادادی و شیرینی ذاتی‌اش، همانی بود که مردم دوست داشتند. گاهی کمی شیطنت و بدجنسی چاشنی شخصیت‌ها می‌کرد اما این چاشنی، آنقدر شور نمی‌شد که محبوبیت شخصیت بذله گو و بانمکش را تحت تأثیر قرار بدهد. اویسی در یک دهه با بازی در انبوهی فیلم سینمایی درجه سه، به فروش این فیلم‌ها کمک کرد و جالب این که بازی در این آثار، محبوبیت مردمی او را کم نکرد. در تلویزیون و پس از «بدون شرح»، او و مظلومی در «کمربندها را ببندیم» دوباره همکاری کردند. «کمربندها...» که با تکیه بر موفقیت «بدون شرح» ساخته شده بود مجموعه‌ای ضعیف و شکست خورده از کار درآمد، اما در آن سریال هم حضور اویسی برگ برنده‌ای بود تا مردم این سریال را تماشا کنند. اتفاقی که تا اندازه‌ای در سریال ضعیف «باغچه مینو» (رضا صفدری) هم رخ داد. در دهه نود، فتحعلی اویسی کم‌کار‌تر شد، دوره فیلم‌های کمدی نازل گذشته بود و آن جنس سینما، بازاری نداشت. او در دهه نود، فقط سه فیلم سینمایی بازی کرد اما همچنان با بازپخش سریال‌های موفق دهه هشتاد از جمله «بدون شرح» و «زیر زمین» (علیرضا افخمی) محبوب بود. با اینکه پس از این سریال‌ها، در تلویزیون هم نتوانست نقشی جذاب‌تر از هوشنگ کاووسی بازی کند.
اویسی که فارغ‌التحصیل کارگردانی و بازیگری سینما از دانشگاه ایالتی تگزاس بود، اوایل دهه هفتاد یک فیلم کودک هم کارگردانی کرد که بارها از تلویزیون پخش شده، «مریم و میتیل» به‌عنوان فیلم یک بازیگر در سینمای قصه‌گو و سینمایی که به‌دنبال جذب مخاطب است، فیلمی استاندارد محسوب می‌شد. سیمایی که از اویسی در این فیلم می‌بینیم در تقابل با پرسونای بازیگر نقش‌های منفی، تلخ و خشن است. موفقیت نسبی «مریم و میتیل» باعث نشد اویسی ترغیب شود و کارگردانی را ادامه بدهد. یک دهه بعد و با پرکار شدن در تلویزیون و سینمای کمدی، او کمتر فراغتی برای بازگشت به حوزه کارگردانی داشت.
بازی در نقش‌های منفی، معمولاً بازیگران را به محبوبیت نمی‌رساند. بازیگران بسیاری در سینما و تلویزیون به شخصیت‌های منفی و منفور، جان بخشیده‌اند، مشهور شده‌اند اما مردم آنها را دوست نداشته‌اند، حتی اگر بهترین بازی‌شان را ارائه داده باشند. طبیعی بود که فتحعلی اویسی درخشان در «ناخدا خورشید»، «بانو» و «سرب» محبوب مردم نباشد، او نیاز به فرصتی داشت تا شیرین و دوست‌داشتنی جلوه کند و سرنوشت این فرصت را با نقش کیومرث کاووسی در اختیارش گذاشت. نقشی که در حافظه چند نسل باقی ماند. یادش گرامی.