پلی میان فرهنگ دیروز و امروز

رضا دبیری نژاد
 رئیس کتابخانه و موزه ملی ملک
ششم آبان یادآور اتفاق فرهنگی بزرگی برای ایران است که کمتر جنبه رویدادی و تبلیغی داشته است اما اهمیت این رویداد را می‌توان در درازای حضور آن و ویژگی‌های خاص آن یافت. ششم آبان سالروز وقف کتابخانه و موزه ملی ملک است که اینک در آستانه هشتادو پنج سالگی قرار گرفته است؛ مجموعه‌ای که جدای از ارزش‌های نهفته در آثار اما از جهت ملی و فرهنگی نیز دارای ارزش‌های خاص است. حاج حسین آقا ملک می‌گوید که پیشرفت ملت ایران را در دو چیز دیده است یکی حفظ الصحه یا سلامتی‌شان که برای آن بیمارستانی وقف می‌کند و دوم نگاهش به ترقی معارف است که اگر در زمانه خودش بنگریم می‌توانیم آن را در توسعه علمی و فرهنگی ببینیم. مردی که سال‌ها پیش‌تر اقدام به گردآوری مجموعه‌ای از نمودها و یادگارهای دانش در قالب کتابخانه کرده است و در این روز همه آنها را وقف می‌کند تا هر کس ساکن ایران است از آن بهره‌مند شود و همین جاست که در نیت و انگیزه اولیه و از سویی کاربرد آن یعنی دسترسی ملی به منابع گردآوری آن را وقف می‌کند و وقفش را ملی نام می‌نهد تا باز در زمانه خودش اگر بنگریم غیردولتی و مردمی باشد. این همان چیزیست که درنگاه ایران‌دوستی او می‌توان مشاهده کرد اما فراتر از این که نگاهی جغرافیایی داشته باشد نگاهی اجتماعی دارد و شاید در زمانه خودش که پر از تاریخ ناکامی هاست فراتر از نگاه تحول‌خواه سازمانی نگاه تحول‌خواه فرهنگی و دانشی دارد چرا که می‌اندیشد باید زمینه رشد همگانی را فراهم آورد. اما حاج حسین آقا ملک در این نگاه توسعه گرای اجتماعی خود به‌دنبال ایجاد پلی است که فرهنگ گذشته را به فرهنگ امروز و آینده پیوند بزند و از همین رو یادگارهای گذشته را گردآوری می‌کند تا زمینه‌ای شود برای فراموشی فرهنگ ملی ولی می‌خواسته است تا در دسترس همگان باشد چرا که نگاه مادی به آنها نداشته است بلکه آنها را منابع دانشی و فرهنگی می‌دیده است که جدای از هر قضاوتی باید مورد مطالعه قرار گیرد و زمینه تولید دانش باشد و در نگاه او کتابخانه باید منبع تولید دانش باشد و با خدمات دهی به پژوهشگران زمینه تولید را فراهم می‌آورد. نگاه حاج حسین آقا ملک از سوی دیگر نیز وجه توسعه داشته است و در زمانه وقف نمانده است، او بعد از گردآوری کتاب و نسخ خطی که قلب هنر و فرهنگ ایرانی اسلامی محسوب می‌شود و بخش عمده‌ای از هنر با آن مرتبط هستند به گردآوری سایر مجموعه‌های هنر و تمدنی می‌پردازد از مجموعه‌های لاکی تا سکه‌های تاریخی و تمبر و غیره. چرا که به قول خودش در مواجهه با جست‌و‌جوگران فرهنگ ایرانی متوجه سایر مواد فرهنگی می‌شود و این ادراک را دارد که منابع فرهنگی از هم جدا نیستند بلکه همه نمودهای فرهنگی در کنار هم می‌توانند تصویر درست‌تر و کاملتری از فرهنگ ایرانی بدهند و از همین رو با گردآوری منابع دیگر موزه‌ای را در کنار کتابخانه ایجاد می‌کند و وقف می‌نماید چرا که برای او شکل سازمانی مهم نیست بلکه همان ترقی معارف مهم است و هر کارکردی همچون کتابداری و موزه‌داری را که بتواند به توسعه مدنظرش کمک کند به خدمت می‌گیرد. سالروز وقف کتابخانه و موزه ملی ملک از این جهت در فضای رشد نهادهای فرهنگی ایران روز مهمی است؛ روز یادآوری‌ها و درک و دریافت‌ها برای ایجاد پیوستار فرهنگی در کنار توسعه پایداری که از تداوم فرهنگ و سنت‌ها شکل گرفته است.