اهمیت گردهمایی همسایگان افغانستان

علی زنجانی
کارشناس مسائل بین‌الملل
 «اجلاس همسایگان افغانستان» به میزبانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و شرکت وزرای خارجه و مقامات ارشد کشورهای پاکستان، چین، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان و روسیه در تاریخ چهارشنبه پنجم آبان ماه سال‌جاری در تهران برگزار می‌شود. این ابتکار پس از خروج ارتش امریکا از افغانستان و سقوط دولت اشرف غنی و تشدید بحران در افغانستان شکل گرفت و نخستین نشست آن به‌صورت مجازی برگزار شد. اجلاس شانگهای در تاریخ 25 شهریور 1400 در شهر دوشنبه که محل دیدارهای سران کشورهای همسایه افغانستان بود نقش همسایگان افغانستان در توجه به تحولات این کشور را تقویت کرد. این کشورها با توجه به تهدیدها و فرصت‌هایی که پس از رفع اشغال افغانستان وجود دارد، به منظور اجماع درباره نحوه تعامل با افغانستان برگزار می‌شود و می‌تواند در ساماندهی به اوضاع افغانستان، بویژه کاهش آلام مردم این کشور رنج دیده و همچنین مدیریت عوامل نگرانی نقش مهمی ایفا کند. پرهیز از اتخاذ رویکردهای حذفی و یکجانبه‌گرایی که موجب نادیده گرفتن حقوق طرف‌های دیگر می‌شود از مهم‌ترین ضرورت‌های همکاری موفقیت‌آمیز این نشست‌ها به شمار می‌رود. چنانچه این تجربه به موفقیت ختم شود علاوه بر آثار آن بر امنیت، صلح و توسعه افغانستان، وجهه کشورهای منطقه و ابتکارات مربوط به همسایگان را به میزان قابل توجهی بالا خواهد برد. جدیت در مشارکت در این نهاد و دقت در سخنان و صدور بیانیه با قابلیت پیگیری و اجرا، این نشست را به نقطه امیدی برای ساماندهی به امور افغانستان تبدیل خواهد کرد. دقت در به کارگیری تعابیری همچون دولت فراگیر، تروریسم، افراط گرایی، تجاوز، اشغال، تهاجم، کشتار، صلح و امنیت که در بیست ساله گذشته از سوی غربی‌ها مصادره شد و اکنون نسبت به آنها در میان طرف‌های مختلف در داخل و خارج افغانستان برداشت‌ها و روایات متفاوتی وجود دارد، می‌تواند کیفیت این نشست و دیپلماسی موفق کشورهای شرکت‌کننده را تضمین کند.
هر میزان تصمیمات اتخاذ شده در نشست همسایگان افغانستان با پذیرش طالبان همراه شود به همان میزان امکان تکیه بر چنین ابتکار منطقه‌ای برای کمک به حل و فصل مسأله افغانستان و پایان دادن به مشکلات مردم این کشور زودتر امکان پذیر خواهد شد و از مداخله نیروهای فرامنطقه‌ای نیز جلوگیری می‌شود. پاکستان کشوری که پیشگام این گفت‌و‌گوها بوده و به‌عنوان حامی طالبان شناخته می‌شود باید در این زمینه نقش مهمی ایفا کند؛ نقشی که می‌تواند به تقویت امید بیشتر به آینده افغانستان منجر و مشارکت بیشتر همسایگان در عادی‌سازی شرایط زندگی مردم و اقتصاد افغانستان را سبب شود. جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشور دوست افغانستان و دارای رابطه نزدیک با همه همسایگان این کشور همواره نشان داده که نقش سازنده و تعیین‌کننده در حرکت افغانستان در مسیر استقلال و توسعه داشته است. سیاست همسایگی دولت سیزدهم مؤید همگرایی بیشتر ایران با روند همسایگان افغانستان است.
کشورهای همسایه افغانستان باید با پرهیز از مداخله در امور داخلی افغانستان به شکل‌گیری الگویی از حکومت فراگیر که ثبات، امنیت و صلح را در افغانستان ایجاد کند مساعدت کنند. این الگو پیش شرط ضروری برای موفقیت هر گونه تلاش همسایگان افغانستان است. به این منظور پرهیز از توسل به زور و یکجانبه‌گرایی برای برپایی حکومت و خودداری از برخورد حذفی با اقوام و مذاهب، عامل مهمی برای تغییر در ایجاد تحول در روندهای افغانستان به سمت صلح پایدار و توسعه به نظر می‌رسد. مقابله با تهدیدهایی که ریشه در بی‌ثباتی پنج دهه گذشته افغانستان دارد مانند مداخله قدرت‌های خارجی، امکان ایجاد پایگاه توسط گروه‌های تروریست، فقر و آوارگی و موج مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت، کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر، جنایات سازمان یافته و افراط گرایی، مسئولیت دولت افغانستان است که با امنیت کشورهای همسایه نیز ارتباط دارد. کشورهای همسایه افغانستان نسبت به امنیت مرزها، امنیت تجارت، امنیت نمایندگی‌ها و اتباع خود و سایر موضوعات مرتبط با امنیت ملی، انتظارات متقابل دارند که در پرتو آینده سیاسی افغانستان تعریف می‌شود.
به این دلایل می‌توان ادعا کرد ابتکار همسایگان افغانستان برخاسته از ضرورت‌های منافع حیاتی افغانستان و کشورهای همسایه آن شکل گرفته و می‌تواند به حل و فصل مشکلات افغانستان و کاهش هزینه‌های کشورهای منطقه در مرحله‌گذار پس از خاتمه اشغال افغانستان مساعدت چشمگیری داشته باشد. در مسیر صلح و امنیت، همان گونه که از گروه‌های داخلی افغانستان توقعاتی وجود دارد از کشورهای همسایه آن نیز توقعاتی وجود دارد. اجلاس تهران باید در چنین مسیری هدایت و گام‌های آتی این ابتکار مهم منطقه‌ای را به نحوی تضمین کند که هم افغانستان و هم منطقه و جهان از آن بهره‌مند شود.