عروسک‌های نان‌آور «خانه تاریخی فروتنی» بیرجند چشم انتظار بازگشت گردشگران

حمیرا حیدریان
خبرنگار
خانه فروتنی یکی از خانه‌های تاریخی دیدنی در بیرجند و استان خراسان جنوبی به حساب می‌آید. این خانه پس از مرمت و با حفظ اصالت گذشته خود تبدیل به موزه عروسک بیرجند شده است. بازدیدکنندگان ضمن تماشای عروسک‌های مختلف کشورمان و آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی منطقه، می‌توانند از تماشای معماری زیبای این خانه لذت ببرند. همچنین می‌توانند با نحوه عروسک‌‌سازی زنان بومی منطقه آشنا شوند و سوغاتی ارزشمند از این مکان برای خود تهیه کنند؛ موزه‌ای که تاکنون با هزاران بازدیدکننده توانسته است رتبه سوم بازدید‌های مردمی را در کل موزه‌های خصوصی کشور به خود اختصاص دهد.
کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان ‌جنوبی در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: عروسک‌های کار دست زنان عشایری روستاهای اطراف سربیشه و عروسک‌های محلی در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است. به عبارتی می‌توان گفت این عروسک‌ها در واقع بهترین ابزار برای انتقال شفاهی تاریخ و فرهنگ این منطقه هستند. عروسک‌های بومی و محلی توسط زنان روستاهای تاجمیر، نازدشت، حجت‌آباد، همت‌آباد و اطراف شهرستان سربیشه برای بازی کودکان با رویکرد تربیتی، آموزشی و انتقال فرهنگ شفاهی به نسل بعدی ساخته می‌شود.
فریبا کاهنی با بیان اینکه عروسک‌های بومی از پارچه و چوب و سایر اشیای موجود در خانه تولید می‌شوند و در ساخت آنها به جزئیات کمتر توجه شده و کامل درست نمی‌شوند ،افزود: این عروسک‌ها نشانه‌های فرهنگ غنی منطقه را با خود به همراه دارند و در حین ساختن آنها لالایی، شعرها و خاطرات زندگی روستایی عشایری که دانش بومی ارزشمندی در آن نهفته است، احیا می‌شود. یک عروسک با پوشاک محلی، داستان‌ها و آداب و رسوم بومی محلی را معرفی می‌کنند.
این کارشناس مردم شناسی با اشاره به اینکه تقویت حس سازندگی، خلاقیت و اعتماد به نفس و ایجاد شغل و معیشت از مزایای ساخت این عروسک‌های محلی است که در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده‌اند، اظهار داشت: هر کدام از این عروسک‌ها قصه خود را دارند که به عروسک سنجاق شده است و روایتگر قصه مادری است که آن عروسک را برای دخترش درست کرده و در گذشته همین عروسک‌ها وسیله بازی کودکان این سرزمین بوده است. این عروسک‌ها در سال 93 به شماره ۱۰۶۳ در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور ثبت شده است.مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی الغدیر نیز با بیان اینکه با شیوع بیماری کرونا  طی دوسال گذشته عروسک سازان دچار ضرر زیادی شدند، گفت: با شیوع ویروس کرونا فروش عروسک‌های دست ساز و بومی استان که توسط زنان روستایی منطقه تاجمیر و روستاهای اطراف آن تولید می‌شد بشدت کم شد تا جایی که می‌توان گفت فروشی وجود نداشت.
آمنه سیاری با بیان اینکه بیشترین فروش عروسک‌های محلی خراسان جنوبی از طریق حضور گردشگران در مناطق تولید این عروسک‌ها به فروش می‌رسد، افزود: بجز حضور گردشگران، برگزاری نمایشگاه‌ها و وجود موزه عروسک راه‌های فروش این محصولات بود که در واقع کمک به اشتغال و منبع درآمد زنان روستایی می‌کرد که  متأسفانه با تعطیلی صنعت گردشگری در یک سال اخیر ضربه سنگینی به تولیدکنندگان این بخش وارد شد.
وی تعداد عروسک سازان در منطقه تاجمیر و روستاهای اطراف آن را 50 نفر ذکر کرد و اظهار داشت: پیش از کرونا و در شرایط عادی این افراد ماهانه از 500 هزار تومان تا دو میلیون تومان هم درآمد داشتند که حالا با توجه به لغو قراردادهایی که قبلاً داشتیم تقریباً این درآمد صفر شده است.این زنان عروسک ساز به لحاظ مواد اولیه و تولید مشکلی ندارند و فقط برای فروش تولیدات خود با مشکل جدی مواجهند و نیازمند حمایت‌های مسئولان در این زمینه هستند. مدیرکل ‌میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی نیز در این خصوص گفت: این استان ۶ موزه خصوصی دارد و موزه عروسک بیرجند تاکنون رتبه سوم بازدیدهای مردمی را در کل موزه‌های خصوصی کشور کسب کرده است.
حسن رمضانی با اشاره به اینکه موزه عروسک با هدف حمایت از زنان روستایی و عرضه عروسک‌های دست‌ساز آنان برای فروش، در خانه فروتنی بیرجند به‌عنوان یک اثر تاریخی راه‌اندازی شد و مورد اقبال مردم و گردشگران است، افزود: عروسک‌های دست‌ساز را مادربزرگ‌ها برای کودکان می‌ساختند که ساختار آنها متأثر از فرهنگ و باورهای بومی منطقه است و معروف‌ترین نوع عروسک در این موزه «دوتوک» از روستای تاجمیر نام دارد.مدیرکل ‌میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی ادامه داد: موزه‌ها با توجه به اینکه محیط هایی سربسته هستند در ۲ سال اخیر به‌دلیل ممنوعیت تجمع جمعیت انسانی ناشی از شیوع کرونا آسیب دیدند.
وی افزود: میانگین بازدید سالانه از موزه‌های خراسان جنوبی در سال های اخیر حدود ۵۰ هزار نفر بود که این آمار از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون با کاهش ۹۰ درصدی همراه شده است . رمضانی اظهار داشت: استان خراسان جنوبی دارای ۱۲ موزه دولتی و ۶ موزه خصوصی است که در شهرهای بیرجند، قائن، نهبندان، سرایان، طبس، فردوس و بشرویه هستند و بیش از ۲ هزار شیء فرهنگی و تاریخی ارزشمند را در خود جای داده‌اند.
این مسئول با بیان اینکه قدیمی‌ترین اشیای تاریخی موجود در موزه‌های استان مربوط به پنج هزار سال پیش است که در موزه باستان‌شناسی بیرجند نگهداری می‌شود، خاطرنشان کرد: علاوه بر موزه‌های زیر پوشش میراث فرهنگی، موزه وقف وابسته به اداره کل اوقاف و امور خیریه و موزه گنجینه تنوع زیستی وابسته به اداره کل حفاظت محیط‌ زیست نیز در این استان فعال است.
رمضانی عنوان کرد: این موزه که با هدف گردآوری لباس‌های محلی از طریق خریداری یا به امانت گرفتن راه‌اندازی شد، به بازآفرینی و احیای انواع لباس‌های محلی استان خراسان جنوبی نیز می‌پردازد.