طرح یارانه بنزین قابل دفاع است

جواد نوفرستی
مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه انرژی
توزیع عادلانه یارانه بنزین با عنوان بنزین یارانه‌ای از سال 86 با اجرای سهمیه‌بندی بنزین مطرح شد. چراکه حدود 45 درصد خانوارها هیچ وسیله نقلیه‌ای ندارند و هیچ سهمیه بنزینی به آنها تعلق نمی‌گیرد. در واقع استفاده‌کنندگان از یارانه پنهان دهک‌های مرفه جامعه هستند. این درحالی است که برخی دهک‌ها بویژه برخی گروه‌های روستایی حتی از وسایل حمل و نقل عمومی هم استفاده نمی‌کنند و هیچگونه بهره‌ای از سهمیه بنزین ندارند. بنابراین طرح عدالت بنزینی که دولت برای اجرای آن مصمم است عدالت را هدف قرار داده است.
این طرح نقاط قوت، ضعف و ابعاد پنهانی دارد که اجرای پایلوت آن بسیار مؤثر خواهد بود. چراکه برای اجرای چنین طرح مهمی نباید عجله کرد. این طرح برای اجرای موفق نیازمند یک‌سری شروط است.
نخست آنکه اطلاع‌رسانی مبهم، ناقص و قطره‌چکانی باعث ایجاد شایعات، سوءتفاهم‌ها و نارضایتی گروه‌ها می‌شود بویژه آن‌که تجربه تلخ آبان 98 را هم داریم که به دلیل ضعف در اطلاع‌رسانی بود. دولت باید ابعاد کلی طرح را برای دوری جستن از ابهامات با رسانه‌های رسمی درمیان بگذارد.
پس از اعلام این طرح از سوی دولت برخی شایعات در خصوص آزادسازی قیمت‌ها مطرح شد که چند روز بعد مسئولان شفاف‌سازی کردند. در واقع باید خیال مردم را راحت کرد که قیمت‌ها تغییر نمی‌کند.چنین شایعاتی منجر به ایجاد و تشدید شک‌های تورمی می‌شود. همچنین مورد بعدی سهمیه خودروهای عمومی است که نباید حذف یا کم شود چراکه نتیجه آن افزایش کرایه حمل و نقل عمومی است و به زیان مسافران خواهد بود.
نکته بعدی در رابطه با این طرح پیش‌بینی طراحی سامانه‌ای است که افراد بتوانند سهمیه بنزین خود را آنجا خرید و فروش کنند.
این انتخاب باید مورد آسیب‌شناسی قرار بگیرد چون اصل عدالت که هدف یارانه بنزینی است را به محاق می‌برد. با توجه به اینکه نیمی از خانوارها خودرو ندارند این جمعیت قابل توجه فروشنده سهمیه خود خواهند بود.این بدان معناست که به دلیل فشار عرضه قدرت چانه‌زنی به دست خریداران خواهد بود و قیمت‌ها شکسته می‌شود. در خوشبینانه‌ترین حال قیمت فروش هزار تومان برای هر لیتر و حتی تا 500 تومان هم برآورد شده است که هیچ کمکی به قشر آسیب‌پذیر نمی‌کند. این پدیده کاملاً به نفع دهک‌های درآمدی بالا و پرمصرف خواهد بود و در سوی دیگر دهک پایین متضرر می‌شوند چون نیازمند فروش و دریافت نقدی سهمیه بنزین خود هستند و این کار را در اولین فرصت انجام می‌دهند. علاوه بر از بین رفتن جنبه توزیع عادلانه طرح، به دلیل قیمت پایین انگیزه افزایش مصرف بیشتر می‌شود. بنابراین ما به اصل موضوع خوشبین هستیم، اصل طرح قابل دفاع است اما باید زوایای پنهان و ابهامات آن بررسی شود و بتوان به افکار عمومی پاسخ کارشناسی و مستدل داد و بازار شایعات را بست.