هدایتگر علاقه مندان ترجمه در کشورمان

محمدرضا اربابی
رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی مترجمان
منوچهر آریان‌پور فرهنگ نویس و بنیانگذار مدرسه عالی ترجمه، مردی که از او به‌عنوان تنها بازمانده نسل اول فرهنگنامه نویسان کشورمان یاد می‌شد ششم دی ماه جاری در 92 سالگی با زندگی وداع گفت. وی فرزند «عباس آریان‌‌پور کاشانی»، بنیانگذار فرهنگ‌های دو‌زبانه فارسی- انگلیسی آریان‌پور بود. منوچهر آریان‌پور در زمان حیات خود نقشی بسزا در تربیت علاقه مندان ترجمه، آن هم به شیوه‌ای استاندارد و مبتنی بر شاخص‌های جهانی ایفا کرد. مجموعه کتاب‌های فرهنگ پیشرو آریان‌پور مشتمل بر فرهنگ‌های هفت جلدی انگلیسی به فارسی، چهار جلدی فارسی به انگلیسی، دو جلدی گسترده و یک جلدی فراگیر برخی از آثار منتشر شده از آریان‌پور است. منوچهر آریان‌پور اواخر دهه هفتاد، همه اموال موروثی خاندان آریان‌پور کاشانی را به دانشگاه کاشان هدیه کرد.
 درگذشت منوچهر آریان‌پور در خارج از کشور خبر تلخی است که جای تأسف بسیاری برای اهالی کتاب‌ دارد؛ دردی که متأسفانه به سبب رفتن پی در پی بزرگان ادب و فرهنگ‌مان در این چند سال انگار کم‌کم در مسیر عادی شدن پیش می‌رود. آریان‌پور را اغلب به فرهنگ‌نویسی می‌شناسند، بویژه جوان ترها و فعالان عرصه ترجمه؛ با اینکه نمی‌توان منکر نقش وی در انتشار این آثار ارزشمند و جاودان شد، اما مسأله اینجاست که او و خانواده‌اش از جهت دیگری نیز منشأ اثر بودند و تأثیری به مراتب بزرگ‌تر و مهم‌تر داشتند. زنده یاد منوچهر آریان‌پور در دهه چهل به کمک پدرش، زنده یاد «عباس آریان پور» موفق به تأسیس مدرسه عالی ترجمه شد، در جایی که امروز دانشگاه علامه طباطبایی دایر است. وی با دایر کردن این مدرسه، سبک نوینی از آموزش زبان خارجی را پایه نهاد، سبکی مبتنی بر شاخص‌های جهانی آموزش زبان و ادبیات خارجی. تا پیش از دایر شدن این مدرسه اگر نگاهی به فعالیت دیگر مترجمان داشته باشیم، در دهه‌های 20 تا 40 با شکل‌گیری نهضت ترجمه و رونق آن به لطف بزرگانی همچون «محمدعلی فروغی»، بویژه در حوزه ادبیات روبه‌رو می‌شویم. تقریباً در همان مقاطع تاریخی شاهد شکل‌گیری محفل‌هایی اطراف مترجمان شاخص همچون زنده یاد «نجف دریابندری» و زنده یاد «ابوالحسن نجفی» هستیم؛ افرادی که شانس بهره‌مندی از حضور اینها را داشته‌اند بعدها خود به مترجمانی شاخص و نامی مطرح می‌شوند؛ اما نباید فراموش کرد که مگر این بزرگان هر کدام قادر به تربیت و آموزش چند مترجم بوده اند؟ در چنین اوضاعی است که آریان‌پور پسر با همراهی پدرش دست به تأسیس مدرسه عالی ترجمه می‌زند. از آن زمان به مرور آموزش زبان و ادبیات انگلیسی سر و شکلی حرفه‌ای و آکادمیک پیدا می‌کند. «محبوبه نجف خانی» از جمله مترجمانی است که در آن مدرسه آموزش دیده و قدم به دنیای ادبیات کودک و نوجوان گذاشت. نکته جالب توجه درباره کار بزرگی که این خانواده انجام دادند این است که هنوز هم نظام دانشگاهی نتوانسته آموزشی فراتر از چیزی را ارائه بدهد که این فرهنگنامه نویس بنای آن را گذاشت. همین مسأله به تنهایی گویای اهمیت و بزرگی کاری است که او انجام داد. کارهای منوچهر آریان‌پور و خانواده‌اش از بهترین مصداق‌ها برای وقتی است که بخش خصوصی، فارغ از اقدامات دولتی می‌توانند اثرگذار باشند؛ هرچند که متأسفانه از آن دوره تا به امروز به ندرت با مشابه اینچنین اثرگذاری‌هایی روبه‌رو شده‌ایم. ای کاش چنین بزرگانی تا زمانی که در قید حیات هستند قدر دانسته شوند.